Onze gevoelens, stemmingen en emoties, zijn een integraal onderdeel van onze Mentale activiteiten. Er is een constante wisselwerking tussen gevoelens en het logische denken. Veel van de zaken waarvan we aannemen dat we ze cerebraal benaderen, blijken gebaseerd te zijn op gevoelens. Hoe wij over allerlei zaken denken wordt sterk bepaald door onze stemming.
Gevoelens en emoties zijn vaak hormonaal bepaald, maar ook ons energieniveau kan bepalend zijn voor onze gevoelens. Als we vlak voor de lunch weinig energie hebben, dan zijn we doorgaans minder optimistisch. Daarna hebben we wel energie, maar als we te veel eten dan zijn we wat slaperig… of opgeblazen en onpasselijk. Kortom, door op tijd, gezond en matig te eten zijn onze gevoelens doorgaans gelijkmatiger en kan ook ons logisch denken positief worden beïnvloed.
Stemmingen
Ook vermoeidheid is van invloed op onze gevoelens en stemmingen. Dat proberen we te compenseren met ‘onschuldige’ stimulerende middelen als cafeïne, maar die geeft ons geen energie, het maskeert alleen de vermoeidheid.
Te veel informatie, meer dan we kunnen verwerken, is ook van invloed. Veel negatieve informatie, onder de noemer ‘nieuws’ waar we zo nodig van op de hoogte moeten zijn, maakt ons depressief. Alleen maar positieve informatie of kunstmatig ‘happy’ doen is het andere uiterste en maakt ons alleen maar onzeker bij onvermijdelijke confrontaties met de veelzijdigheid van het leven.
Pessimisme is niet goed, ongefundeerd optimisme evenmin. Realisme geeft meer gelijkmatigheid in onze gevoelens, omdat we zowel positieve als negatieve kanten van het leven voor ogen houden en een meer gewogen oordeel kunnen geven.
Functioneren
Naast ons logisch denken spelen onze gevoelens en emoties een zeer belangrijke rol in ons functioneren. In veel gevallen bepalen ze ons karakter en onze persoonlijkheid. En neem dat ‘logisch’ met een korrel zout, wij ‘denken’ alleen maar dat we logisch denken. Zie boeken als Thinking Fast & Slow, Predictably irrational, etc.
Gevoelens zijn van een andere orde dan emoties. Hoe we ons voelen is een kwestie van hoe we – van moment tot moment – ons bewustzijn ervaren. Dat wordt ook meta-cognitie genoemd, denken over de processen van je eigen bewustzijn. Zowel over logische denkprocessen als over gevoelens en emoties. Ingewikkeld, maar het kan en is een goede oefening voor bewustwording binnen Persoonlijke Groei!
Zintuigen en signalen
Onze gevoelens worden gedreven door de sensaties van onze zintuigen, hormonale en chemische processen en onze mentale status. Tot de zintuigen kunnen we ook de darmen en de maag rekenen. Die organen reageren op onze stemmingen en geven ons ook signalen die onze stemming bepalen.
Gevoelens zijn ook een wisselwerking tussen onze mentale processen en ons lijf. In veel situaties voelen we ons fysiek niet lekker, zoals voor veel mensen bij spreken in het openbaar. We hebben dan vlinders in de buik, vochtige handen tot misselijkheid en een hol gevoel in de borst- en buikstreek. Andersom reageren we verschillend op onze omgeving als we ons goed voelen, dan wanneer we ons niet lekker voelen. Honger, of juist te veel of de verkeerde producten eten, bepaalt je denken en handelen. We hebben hoofdpijn, nadat we te veel gedronken hebben, maar ook als we te veel stress ervaren.
Ziekte en ongemakken beïnvloeden onze stemmingen en daarmee ons functioneren.
Onze gevoelens zijn zelden helemaal neutraal, van panische angst tot euforische vreugde, van serene rust tot zenuwachtig draaien. En al die gevoelens komen bovenop een vaak overactieve geest die of overal beren op de weg ziet, of overal afleiding en blinkende dingetjes.
Het is een wonder dat we bij vlagen nog ‘normaal’ kunnen functioneren.
Ademhaling en hartslag
Hoe onze ademhaling en hartslag reageren op situaties bepaalt ook in belangrijke mate ons functioneren. Regelmaat in beide elementaire processen heeft een positief effect op de effectiviteit van ons functioneren.
Prof. Alan Watkins (Oxford) beschrijft het effect van stress op onze cognitieve processen als een “Doe-het-zelf-lobotomie”. Hij geeft een proefpersoon de eenvoudige opdracht om in stappen van 3 terug te tellen. Maar hij zet het proefkonijn onder druk met snelle vragen… “Volgende, volgende, nou, nou…”. Daardoor zie je de ademhaling en de hartslag onder druk chaotisch worden, waardoor het IQ drastisch daalt.
Je kan je IQ opkrikken door voor een mentale uitdaging je ademhaling te reguleren met een korte meditatie. In diverse onderzoeken bleken studenten aanmerkelijk beter te functioneren, als ze een paar minuten een geleide meditatie volgden. En niet pas na lang oefenen, maar pats-boem een paar minuten met een instructeur de techniek uitvoeren en direct positief resultaat t.o.v. een controlegroep. Opvallend!
Een model van gevoelens
Watkins stelde het bijgevoegde model op van de verschillende gevoelens onder invloed van biochemische prikkels. Onze stemming en onze instelling (positief of negatief) zijn sterk van invloed op elkaar.
Dit model wordt grotendeels gedreven door diverse hormonen als Cortisol, Adrenaline, DHEA en ACH. Kennis daarvan is interessant, maar de toepassing ervan is van een andere orde. Je richten op de effecten geeft meer inzichten dan een alfabet soep aan afkortingen van hormonen en neurotransmitters. De wetenschap ontrafelt onze biochemische fabriek steeds verder, maar behalve een pilletje voor dit of dat hebben we er dagelijks nog niet zo veel aan. Wat je wel kan doen, is om bij diverse vormen van stress je ademhaling te reguleren en zo jezelf weer tot rust te brengen en te ontspannen.
Hiërarchie van signalen en effecten
Ons handelen is de top van de ijsberg.
- Het resultaat of de prestatie is afhankelijk van je gedrag.
- Je gedrag is weten wat en waarom je iets doet, maar dat weten we vaak niet en we handelen er ook vaak niet naar.
- Hoe we denken bepaalt wat we doen.
- Je moet je gevoelens aanpassen om je denken te veranderen.
- Je gevoelens worden weer gevoed door basisemoties die vaak het gevolg zijn van fysiologische processen, signalen in het lichaam tussen organen; emotion = energy in motion, emotie = energie in beweging.
- De variatie in hartritme is gekoppeld aan de ademhaling en bepalend voor hoe helder je logische brein kan functioneren onder invloed van je gevoelens.
- Te veel informatie geeft stress en een doe-het-zelf-lobotomie, en je IQ gaat met sprongen omlaag.
Emoties en interpretatie
Emoties zijn mentale oordelen op situaties en geven aanleiding tot reacties op situaties. Soms door morele oordelen, soms door je ‘aangesproken voelen’ door iets. Vooral dat laatste doen we veel en veel te vaak.
Door een opmerking of handeling van een ander kan een emotie opgewekt worden die aanleiding geeft tot een reactie. Van “Pas op joh!”, als er iemand plotseling te dicht langs je heen fietst (aso-stoep fietsertjes!) tot “Wat moet je?!” als reactie. In de fractie van een seconde tussen gebeurtenis en emotie hebben we de keuze om zelf te bepalen hoe we reageren.
Wat anderen doen en wat we als onplezierig ervaren, is slechts zelden intentioneel m.b.t. het effect. Wel vaak onnadenkend, maar niet als een persoonlijk belediging bedoeld. En toch trekken we het ons te vaak wel als een aantijging aan, waardoor emoties en vooral verontwaardiging en woede tot ongewenste situaties kan leiden.
Bij een ongelukje met de auto, slechts aanraking met de bumpers, loop je kans dat er iemand met een rood hoofd de auto uit komt stuiven. Zijn auto, zijn kostbare bezit, is door iemand geraakt en dat trekt de heethoofd zich persoonlijk aan. En dan kan je beter rustig blijven en niet emotioneel terug reageren. De schuldvraag daargelaten, het was een ‘ongeluk’, niet een bewuste actie om schade te berokkenen, laat staan bedoeld als een ‘belediging’.
Bewustwording
Bewustwording van opkomende emoties moet je leren. Als je er op let, dan voel je ze opkomen. Hee, ik voel dat ik boos wordt. Waarom? Helpt het? Moet ik het persoonlijk nemen? Nee? Dan kunnen we weer gewoon doorgaan met ademhalen en wat meer rationeel reageren.
Watkins (zie de video hierboven) stelt dat emoties “Energy in Motion” zijn. De energie van signalen van het lichaam. Maar er zijn ook autonome mentale processen die emoties op kunnen wekken. Als we onszelf even afsluiten van de wereld en alleen nadenken over onszelf en de maatschappij om ons heen, dan kunnen we positieve en negatieve emoties voelen. Ook morele zaken kunnen emoties opwekken. Door bewustwording van je instelling t.o.v. de wereld en jouw rol daarin, kan je die emoties herkennen en erkennen. Daar ligt de basis voor een andere richting of een andere ontwikkeling in je leven.
Onbewuste processen
Rationale processen spelen zich hoofdzakelijk af in de neocortex van onze hersenen. Dit zijn ‘jonge’ onderdelen van het brein en de structuren die ons onderscheiden van de dieren.
Onder invloed van gevoelens en emoties zijn er naast bewuste denkprocessen ook veel onbewuste processen. Sommigen worden ingegeven door oudere structuren in ons brein zoals de structuren die kenmerkend zijn voor zoogdieren en zelfs evolutionair gemeenschappelijk zijn met reptielen.
Vaak zijn dit snelle en autonome processen die verbonden zijn aan onze instincten om te overleven (o.a. de vlucht-of-vecht-reactie). Aan die ‘hardware’processen kunnen we alleen met veel zelfbewustzijn, inzicht in denkprocessen en discipline iets aan doen. O.a. getrainde beoefenaars van diverse vechtkunstdisciplines en verlichte personen zijn hiertoe in staat.
Onderbewustzijn
Naast de evolutionair bepaalde structuren in de hersenen is er ook nog het onderbewuste dat meer ‘software’ gedreven lijkt. Dit zijn de denkpatronen die ervoor zorgen dat we ons van minuten tot dagen later plotseling iets herinneren dat als het ware op de achtergrond door is blijven draaien. Het onderbewuste is heel krachtig en in staat om oplossingen te genereren die je later pas kan rationaliseren. Het maakt gedachtesprongen mogelijk die op intuïtie lijken, maar niet op de manier waarop dieren dat hebben. Creatieve mensen hebben soms ineens een ‘brainwave’ die ze moeilijk kunnen verklaren. Wiskundigen of artiesten zien soms ineens een oplossing of een creatie voor hun geest voorbij flitsen.
Het onderbewuste wordt ook wel vergeleken met een olifant. Krachtig, langzaam en bijna onstuitbaar. Ons rationele bewustzijn functioneert dan als berijder die de olifant op koers probeert te houden.
Het onderbewustzijn is niet kritisch, het toetst niet aan rationaliteit en realiteit. Dat is de zwakte die de tegenpool is van de grote kracht. Je fantasie wordt grotendeels gedreven door je onderbewustzijn. Dit is ongetwijfeld een deel van de reden waarom je geest soms geen onderscheid kan maken tussen zaken die zich in je fantasie afspelen en zaken die aan de realiteit te toetsen zijn.
Onze hersenen zijn niet helemaal uitgeschakeld als we slapen en sommige delen kunnen dan juist heel actief zijn. Zelfs onze cognitieve neocortex is heel actief tijdens de REM slaap – gekenmerkt door snelle oogbewegingen – terwijl we niet bewust zijn. Tijdens de slaap vindt er ‘schoonmaak’ plaats, waarbij afvalstoffen uit de hersenen gespoeld worden. Tevens is er verwerking of bewerking (editing) van ervaringen en het vastleggen van de informatie op een meer permanente manier. Dit is de reden dat we slaap zo hard nodig hebben, niet alleen om fysiek uit te rusten maar om onze hersenen weer klaar te stomen voor de volgende dag.
Rust ontroest
Onvoldoende slaap en wakker blijven na een nachtdienst kan leiden tot een aanzienlijke reductie in het vermogen om rationeel te functioneren. We gaan dan op de automatische piloot functioneren. Dat is acceptabel voor eenvoudige processen, maar niet wanneer we kritische beslissingen moeten nemen. We maken fouten, verkeerde inschattingen en slaan op een gegeven moment wartaal uit. Uiteindelijk verkeren we in een staat die vergelijkbaar is met een pittige dronkenschap.
Omdat je onbewuste geest ’s nachts grotendeels actief blijft, kan je hem/haar ook aan het werk zetten. Schrijf vlak voordat je slapen gaat op met welk probleem je nog worstelt. De kans is groot dat je de volgende ochtend ‘zomaar’ een oplossing te binnen schiet.
Maar hersenen en bewustzijn zijn verschillende zaken, de kennis van onze hardware verklaart veel maar (zelf)bewustzijn is nog steeds een raadsel. Dieren zijn bewust maar niet zelfbewust.
Verwerking en stress
Ook niet verwerkte indrukken, zaken waar je nog eens goed over moet nadenken, maar waar je nooit de tijd voor neemt, kunnen aanleiding zijn voor gevoelens en emoties. Post-traumatische stress is een extreem voorbeeld van zaken die je heel lang kunnen beïnvloeden. Veel ervan ligt binnen het kader van Persoonlijke Groei maar voor sommigen zijn er zaken die professionele hulp vereisen. Ontzeg jezelf dat laatste niet en neem actie als je denkt dat er zaken zijn die je beperken in je groei en jouw positieve rol t.o.v. van anderen.
Veronderstellingen en vooringenomenheid
Wanneer je zonder bewuste keuze een verkeerde inschatting maakt van een situatie dan zeg je vaak “Oh, maar ik dacht dat…”. Nee, je dacht niet, je voelde iets aan of je deed een aanname zonder een bewuste afweging. Zeker t.o.v. vertrouwde mensen om je heen is het zaak om niet te veel op de automatische piloot te functioneren. Vraag anderen regelmatig wat ze willen en neem niet aan dat je wel weet wat dat is, of wat ‘goed voor ze’ is. Iemand oprecht en open ergens bij betrekken kan een verrassend effect hebben voor persoonlijke verhoudingen en verstandhoudingen. Die interactie ligt hoofdzakelijk op het gebied van gevoelens en emoties. Mensen vinden het heerlijk om gevraagd te worden naar hun mogelijke bijdrage, deelname, mening, steun, etc. Het geeft ze het gevoel dat jij hen als persoon serieus neemt.
Geloven in je eigen beperkingen zijn ook gevoelens die een veronderstelling zijn. “Oh, ik ben slecht in wiskunde” is een veel voorkomende… maar het is alleen een kwestie van een goede leermeester of de noodzaak om het praktisch toe te passen. We kunnen veel meer dan we denken.
Programmeren
Een gebeurtenis of herhaling van een veronderstelling geeft een gedachtenpatroon dat moeilijk te doorbreken is. Zo komen we aan veel zaken als fobieën, onzekerheid, angsten, etc. De oplossing kan zijn om te herprogrammeren met diverse therapieën.
Een benadering die momenteel weer een opleving doormaakt, is NLP (Neuro Linguistic Programming). Het is een praktische techniek die voorkwam uit observatie van succesvolle tactieken door therapeuten. Met een paar eenvoudige oefeningen kunnen we onze hersenen en gevoelens vaak heel snel aanpassen. Een fobie kan door een ervaren NLP-therapeut soms binnen een uur weggewerkt worden, wat een enorme bevrijding voor iemand is. Onze hersenen en onze gevoelens zijn makkelijker aan te passen dan we doorgaans aannemen.
Angst en onzekerheid
Deze gevoelens hebben vaak geen feitelijke basis, maar zijn een onderbuik gevoel. Soms zijn we met name bang voor het onbekende en voor verandering. Angst alleen al voor het gevoel wanneer er iets mis Kan gaan, zelfs als dat de spreekwoordelijke ‘eens in de honderd jaar’ is. Dat gevoel maakt ons dan bijna net zo bang als de gebeurtenis. Wees je bewust van het feit dat de gebeurtenis niet hetzelfde is als de emotie die het gevoel met zich meebrengt. Met bewustwording, oefening en therapie kan je het onder controle krijgen.
Therapie en filosofie
Voor gevoelens en emoties die ons overweldigen is therapie soms de oplossing. Een therapeut, psycholoog of zelfs een psychiater kan je helpen om ermee om te gaan.
Als onderdeel van je Persoonlijke Groei kan je zelf aan de slag met diverse middelen. Het is goed om jouw filosofie, jouw levenshouding, eens onder de loep te nemen. Heb jij een filosofie? De meeste mensen komen tegenwoordig niet veel verder dan “Shit happens” en “ik maak er gewoon het beste van” maar dat is op zijn best een strategie en geen filosofie.
Denk er eens goed over na en schrijf voor jezelf eens op, welke waarden je hebt of wilt hebben om goed te functioneren in de diverse rollen in je leven. Je rol als partner, familielid, vriend, kennis, buur, etc. vraagt om een bepaalde instelling die bepaalt hoe je reageert. Bereid je voor op hoe je wil en kan reageren op bepaalde gebeurtenissen. Het is makkelijk om gezellig te zijn en feest te vieren, maar wat is jouw opstelling en instelling als er minder plezierige dingen gebeuren. Hoe ga jij mensen in je omgeving steunen als ze in de shit zitten of als jij zelf in de problemen zit.
Je karakter bepaalt je instelling, maar het is goed om eens na te denken hoe jij wilt reageren op de zware onderwerpen als trauma, ziekte en dood. Maar ook in de kleine dingen in het leven, hoe je anderen het leven makkelijker maakt, kan je bijdragen. Denk na over jouw levenshouding en filosofie.
Stoïcisme, springlevende oude wijsheid
In de westerse maatschappij heeft het Christendom veel van onze waarden bepaald. Wat weinig mensen weten is dat in het Rome van het begin van onze jaartelling veel waarden overgenomen zijn van de Stoïcijnse filosofie. Die hadden de Romeinen weer overgenomen van de oude Grieken.
Het Stoïcisme is geen theoretisch filosofie die nadenkt over het aantal engelen dat op een speldenknop passen. Het is een stelsel van praktische instellingen en wijsheden dat voor iedereen toegankelijk is. En Stoïcijnen zijn niet die mensen met een uitgestreken gezicht zoals de Dikke Van Dale aangeeft. Zie o.a. De Blije Stoïcijn, de boeken van Ryan Holiday (The obstacle is the way en Ego is the enemy) en The Happiness Hypothesis van Jonathan Haidt.
In de vorige eeuw werd de Cognitive Behavioral Therapy ontwikkeld en de oprichters deden daarbij een beroep op de eeuwenoude wijsheden van het Stoïcisme. De nuchterheid van die filosofie in de vorm van diverse therapieën heeft veel mensen geholpen om veel van hun problemen te overkomen.
M/V verschillen in voelen en denken
Als je een man vraagt “Hoe voel jij je?”, dan vertelt hij meestal wat hij op dat moment denkt of doet. “Oh ik dacht net aan…” of “Ik ben bezig met (iets te doen of ergens over na te denken)”. In het ‘Mars en Venus‘ boek van John Gray geeft hij aan, hoe mannen zich regelmatig moeten terugtrekken om ‘na te denken’ over problemen, of die met vrienden te bespreken. En vrouwen gaan helemaal in de fout, als ze hun partner dan bij zich willen houden met “Wil je praten (over je gevoelens)”. NEE! NU EVEN NIET! Laat hem maar even met rust, dan komt ie vanzelf weer terug. Gun hem die tijd om zaken te verwerken.
Vrouwen doen niets liever dan over gevoelens en problemen praten. Ze denken graag hardop over allerlei zaken met hun seksegenoten. Daarbij zijn ze minder gericht op oplossingen zoals mannen. Het gaat meer om de verwerking. En ‘fijn bijpraten’ vindt bij herhaling plaats en meestal steeds weer dezelfde onderwerpen. Terwijl mannen zich afvragen “zijn ze er nu nog niet uit, welke oplossing ze willen” zoeken de vrouwen hoofdzakelijk verwerking en reflectie.
Beide seksen zijn gevoelsmensen maar op een heel verschillende manier. Wees je ervan bewust, accepteer het en leef er mee. Verzet is zinloos.
Conclusie / Technieken
Het blijkt wel uit het bovenstaande dat hoe we ons ‘voelen’ een complexe materie is. Er zijn verschillende ingangen en niveaus, oorzaken en mogelijke reacties. Een nuchtere instelling en een dosis realisme helpt bij het omgaan met gevoelens en emoties. Een eigen filosofie ontwikkelen tijdens het proces van bewustwording helpt daarbij.
Positieve gevoelens en emoties zijn goed voor je. Tevredenheid, dankbaarheid, blijheid, lachen, knuffelen, samen genieten maken je leven rijker. Ze zijn goed voor je humeur en je fysieke en mentale gezondheid.- Negatieve gevoelens en emoties zijn slecht voor je. Piekeren, angsten, boosheid, agressie, afstandelijkheid en eenzaamheid maken je leven armer. Ze verkorten je leven!
- Maakt zelf de keus welke gevoelens en emoties je graag in je leven wil hebben en handel daarna. Wees je bewust van hoe je je voelt en waarom. Doe er wat aan!
- Mindset: het glas is halfvol of halfleeg.
Je instelling, positief of negatief, is een kwestie van perspectief. Als je voelt dat het leven je niet de kansen geeft die je wilt, dan ben je geneigd om dat maar te accepteren. Niet doen! Creëer kansen, stel je hart en je geest open voor andere mensen. Wees vriendelijk en geïnteresseerd, en je krijgt er zeker wat voor terug. Benut de kansen op geluk en laat ze niet voorbij gaan. - Geluk zit hem in de waardering van kleine dingen en de vooruitgang die je zelf en samen met anderen bereikt. Het is een keuze om dat als zodanig te ervaren en geen beloning als resultaat.
Als voor jou het glas halfvol is, dan heb je altijd wat te drinken en vult het glas zich vanzelf. Het gezegde “Wie goed doet, goed ontmoet” is voor jou van toepassing. Drink, maar geniet met mate.
Wees bovenal een realist. Er gebeuren onprettige voorvallen in het leven. Wees erop voorbereid en denk na over je gevoelsmatige reacties, maar ook je logische verwerking. Een realist accepteert wat onafwendbaar is, pakt aan wat beter kan en is vooral dankbaar voor de mooie kanten van het leven.
Zie ook de video’s van prof. Watkins, “Brilliant every day”. Gevoelens zijn hoofdzakelijk gekoppeld aan energieniveaus.
