Deel 1 in de serie Waardevolle deugden voor 2021.

De vraag “Wat is Wijsheid?” kan je op evenveel manieren beantwoorden als “Wat is liefde?” op de populaire tegeltjes en plakplaatjes.
De Stoïcijnse filosofie draait voor een belangrijk deel om de kracht van ‘rationele beslissingen’ (reasoned choice). Dat als alternatief van reageren (re-ageren) op allerlei prikkels uit onze omgeving. Het is wijsheid om de diverse facetten van elke beslissing in overweging te nemen. Uiteraard kan je niet overal rekening mee houden. Het getuigt van wijsheid als je rekening houdt met zowel de consequenties – van denken en handelen – voor jezelf als voor anderen.
Van de oprichter van het Stoïcisme, Zeno, is de volgende uitspraak bekend. “Er is een reden dat wij 2 oren hebben en 1 mond: om meer te luisteren dan te spreken”. Bovendien hebben wij twee ogen waarmee ook het observeren meer aandacht moet krijgen dan praten. Dat is een leuk alternatief op “Spreken is zilver en Luisteren is goud”. Het is heel toepasselijk in een tijd waarin je alleen mee lijkt te tellen, als je – met name online – maar zoveel mogelijk je mening geeft. Online luisteren wordt ‘Lurken’ genoemd als iets negatiefs, maar je kan het ook zien als met enig respect kennis nemen van wat je leest en hoort, voordat je een mening bijdraagt. Een eerlijke mening kan ook zijn “Daar moet ik eens goed over nadenken!”
Een latere Romeinse wijsgeer, Epictetus (een Griekse slaaf in Rome) zei: “Je kan niet leren wat je denkt dat je al weet”. Met een paar feiten op zak denken wij al snel dat wij ergens iets over weten, terwijl je in de meeste gevallen tamelijk oppervlakkig bezig bent. Je kan meepraten bij de koffiemachine, maar het zou vaak beter zijn, als je gewoon luisterde op het moment dat je geen concrete bijdragen kan leveren. Wijsheid is ook bescheidenheid wat valt onder de deugd van Matigheid. Wijsheid is ook durven (verbonden met Moed) zeggen dat je geen kennis of (daarom) geen mening hebt over een onderwerp.
Weten wat je nog niet weet
Erken dat je over veel zaken weinig weet. Als die zaken belangrijk voor je zijn, zoek dan bronnen, waarmee je kennis en inzichten kan verwerven. Wees leergierig als een student en bescheiden, wanneer je kennis kan bijdragen die zinvol is voor anderen. Neem de tijd om weloverwogen wijsheid te zoeken en de inzichten en gedragingen te ontwikkelen die je nodig hebt om een goed mens te zijn.
Een geest die zich heeft verruimd kan nooit meer worden teruggebracht tot zijn oude afmetingen – Oliver Wendell Holmes
- Wijsheid of levenswijsheid is de kunst om juist te oordelen en te handelen. Het is een integere, zinvolle en duurzame manier van observeren van wat wij als realiteit ervaren.
- Aristoteles sprak over ‘praktische wijsheid’; de morele wil om het goede te doen en de morele vaardigheid om uit te vinden wat het goede is.
- Socrates: De puurste vorm van wijsheid is weten dat je helemaal niks weet. Maar aan de andere kant weten ‘experts’ vaak ‘alles van niets’ oftewel diepe kennis van een smal domein, waardoor ze wel veel kennis hebben, maar minder breed overzicht en niet noodzakelijk wijs zijn.
- Buddha: Een dwaas die zijn eigen onwetendheid erkent, is daardoor in feite een wijze.
- Confucius: Echte wijsheid is om de reikwijdte van je eigen onwetendheid te zien.
- Shakespeare: De dwaas denkt dat hij wijs is, maar de wijze weet dat hij zelf een dwaas is.
Wijsheid in 2021
Al bijna een eeuw lang is één van de meest wijze lessen het ‘Serenity Prayer’ oftewel het Gebed om kalmte. Het geeft je wijsheid in heel veel zaken.
God, schenk me
kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen,
moed om te veranderen wat ik wel kan veranderen
en wijsheid om het verschil hiertussen te zien.

Je hoeft niet religieus te zijn om de wijsheid van dit gedicht in te zien. Het is het eerste wat alcoholisten leren, als ze hun problemen onder controle willen krijgen. Ook voor nuchtere mensen is het een advies dat wij veel te vaak negeren. Wij winden ons op over zaken die wij niet kunnen veranderen en laten na om de zaken waar wij wel enige controle over hebben (zoals onze gedachtepatronen) aan te pakken. Het verschil zien tussen waar je wel en niet controle over hebt is één van de kernpunten van het Stoïcisme.
Naast controle, is er ook nog invloed. Over Influencers is de laatste jaren veel te doen geweest. Het zijn voor sommigen rolmodellen, lifestyle iconen en adviseurs. Soms hebben ze een goede inhoudelijke boodschap. Even vaak is het een imago waar – door de overmatige aandacht die ze genereren – aardig aan wordt verdient, tot ze van hun voetstuk vallen.
Je kan zelf ook invloed uitoefenen, zij het beperkt, door het goede voorbeeld te geven in grote en kleine zaken. Laat je waarden en principes zien door je handelen en denken, en geef daarmee het goede voorbeeld. Advies geven is makkelijk, laten zien hoe het kan is beter. De juiste mensen beïnvloed je daarmee, degenen die jouw waarden niet onderschrijven vaak niet. Zie het verschil tussen die twee groepen en maak voor jezelf uit met welke mensen het wijs is om tijd mee door te brengen.
Wij laten ons te vaak sturen door prikkels van buitenaf. Allerlei zaken zijn te makkelijk een verstoring van ons mentale evenwicht. Waarom? Omdat wij ze toelaten. Omdat wij de wereld van buiten naar binnen ervaren. Wij wachten af wat de volgende prikkel is, waarop wij moeten reageren. Maar dat moet helemaal niet. Je kan ook van binnen naar buiten leven. Als wat je doet en denkt uit een evenwichtige geest komt, welke invloeden van buiten laat je dan nog ongecontroleerd hun gang gaan? Voel wat zinvol en oprecht is. Maar laat niet anderen spelen met je emoties.
Toegift: Wees wijs, laat je niet gek maken! Het leven is te kort om je te veel bezig te houden met onbelangrijke en vergankelijke zaken. Leef en geniet (met mate, zie de 4e en laatste deugd)!
De serie Waardevolle deugden voor 2021.