Op Bevrijdingsdag vieren we onze vrijheid, maar hoe vrij zijn we in ons denken? We zijn verlost van de bezetter, maar worstelen met nieuwe, subtielere vormen van overheersende beïnvloeding en manipulatie. Wat is onze keuze om de bevrijding constructief in te vullen.
Elke 5 jaar kan 5 mei een nationale reflectie zijn over onze vrijheid van denken en constructief omgaan met elkaar.
Democratic societies can’t force people. Therefore they have to control what they think.
Noam Chomsky
In tijden van algoritmes, manipulatie en desinformatie, hoe waarborgen we échte vrijheid van denken in onze democratie? Chomsky’s stelling dwingt ons na te denken over de paradoxale aard van moderne democratieën, vrijheid in een keurslijf van gemeenschappelijke waarden.
Alle politieke richtingen overtreden de grenzen van beïnvloeding. Vooral de extremen, links en rechts, gebruiken manipulatie om hun opvattingen en programma’s te verkopen.
Hoe kunnen we het citaat van Chomsky interpreteren?
De spanning tussen vrijheid en controle
In 2018 toonde het Cambridge Analytica-schandaal aan hoe kwetsbaar onze democratie is voor sociale media-manipulatie. Door het verzamelen en analyseren van persoonlijke data Bleek het mogelijk om stemmen niet alleen te tellen, maar ook beïnvloeden. Bij dat schandaal waren ook tot 90.000 Nederlandse Facebook-accounts betrokken!
Sociale media-algoritmes creëren informatiebubbels waarin gebruikers steeds meer van hetzelfde zien en minder andere perspectieven zien. De paradox is dat meer informatie niet automatisch leidt tot beter geïnformeerde burgers. Integendeel.
De verantwoordelijkheid van burgers
If liberty means anything at all, it means the right to tell people what they do not want to hear.
George Orwell
Volgens Orwell betekent vrijheid ook het recht om te zeggen wat anderen niet willen horen. Echter, dit vereist burgers die kunnen omgaan met verschillende, soms tegenstrijdige meningen. Daarom is kritisch denken niet alleen een vaardigheid, maar een democratische plicht.
Fact-checking alleen is niet genoeg; burgers moeten leren navigeren in een wereld van constante informatiestromen en manipulatie. Maak verstandige keuzes in de soort media die hoofdzakelijk jouw meningen vormt. Wees je ervan bewust dat ook feiten – met of zonder bronvermelding – altijd een kleuring en context hebben die invloed uitoefent op jouw mening.
Concrete voorbeelden
De grenzen tussen beïnvloeding en manipulatie vervagen in de politiek. Bij betrapping op manipulatie maakt men zelden een gemeend excuus. Dat is inmiddels extreem in de USA bananenrepubliek.
Rechts zien we de VVD die feiten verdraait over asielzoekers met o.a. uitspraken over “eindeloze nareizen” die niet feitelijk juist waren.
Links zien we de SP die systematisch mensenrechtenschendingen in Venezuela bagatelliseert.
Frankrijk en Duitsland hebben wetgeving tegen desinformatie ingevoerd, maar de effectiviteit is nog onderwerp van debat.
Mogelijke oplossingen voor meer vrijheid
De sleutel ligt in het versterken van democratische weerbaarheid. Dit begint bij mediawijsheid in het onderwijs, maar vereist ook transparantie van online media over hun algoritmes.
Wikipedia’s model van publieke controle en correctie zou als voorbeeld kunnen dienen. Onafhankelijke toetsing op inhoud en intentie is een rem op manipulatie, maar wie bewaakt de controleurs?
Democratie gaat niet alleen over stemrecht, maar over waardig leven – en dat betekent het recht op betrouwbare informatie.
Conclusie
Vrijheid is samen staan voor onze waarden. Politiek kunnen we verschillen over hoe we deze waarden en principes uitdragen. Respectvol luisteren naar elkaars standpunten legt de basis voor een hechtere samenleving.
Een mening en een persoon zijn verschillend. Degenen die anderen demoniseren of wegzetten als mens lijken toe te geven dat hun inhoudelijke standpunten niet sterk genoeg zijn.
In de politiek gaat het zelden puur om de knikkers; inwerken op de emotie van de kiezers is te effectief om te verwaarlozen. Vraag je bij elke inhoudelijk belangrijke boodschap af op welke emotie men inspeelt!
Democracy is not just the right to vote, it’s the right to live in dignity.
Naomi Klein
Wees je bewust wanneer beïnvloeding omslaat in manipulatie. Niet alleen de extremen van het politieke spectrum maken zich daaraan schuldig, ook de centralisten praten de kiezer naar de mond.
Maak keuzes op basis van je waarden en principes. Hou in de gaten dat dubieuze middelen voor beïnvloeding zelden het doel rechtvaardigen.
Geniet van je vrijheid en gun die ook anderen.
Referenties
Nederlandse maatschappelijke organisaties (2025): Oproep aan overheid over big tech sociale media platforms.
Desinformatie en democratie: Waarheid in het digitale tijdperk, NRC (2024).
Sociale media: weg van de ophef, Wiardi Beckman Stichting (2022).
Facebook: gegevens 90.000 Nederlandse gebruikers getroffen in Cambridge Analytica-zaak, Tweakers.net (2018).
