Helder denken is nog niet zo eenvoudig. Zie ook het artikel over Gezond verstand. We denken dat we rationeel zijn, maar de realiteit is vaak anders.
Twee principes kunnen ons helpen:
- Eerste principes, de essentie van basis uitgangspunten
- Tweede orde denken, kritisch denken over consequenties, neveneffecten en details
Eerste principes
Veel situaties en problemen lijken ingewikkeld, waarbij allerlei bijkomende zaken de essentie vertroebelen. Met ‘eerste principes’ brengen we het probleem terug tot de fundamenten. Wat is de intentie, de functionele essentie, en wat zijn de noodzakelijke doelstellingen?
Hierbij halen we allerlei complicerende factoren weg om met een vereenvoudigd model nieuwe perspectieven boven water te krijgen. Daarmee kunnen we alternatieve benaderingen en oplossingen bedenken. Zo bestrijden we het spook van ‘zo hebben we het altijd al gedaan’ en ‘gebruikelijk’.
Met een eenvoudig model is lateraal denken makkelijker. Om een hoekje denken en ‘outside the box’. Stap uit het hokje van problemen en in de ruimte van mogelijkheden. Dit is de essentie van brainstormen, in eerste instantie vrij denken zonder beperkingen.
Sleutelen of vrij denken
Sleutelen aan de details geeft zelden een fundamenteel nieuw inzicht voor alternatieve benaderingen. In voorzichtige stapjes veranderen lijkt veilig maar het is vaak een fopspeen. Het zijn de mensen die de knuppel in het hoenderhok gooien die verandering en (hopelijk) verbetering stimuleren.
Redelijke mensen passen zichzelf aan.
Onredelijke mensen willen situaties aanpassen.
Derhalve is (alle) vooruitgang afhankelijk van onredelijke mensen.
George Bernard Shaw
Maar ‘vrij denken’ is niet eenvoudig. Voor velen is dit een uitdaging omdat het de (relatieve) stabiliteit van de huidige situatie ter discussie stelt. Ook ego kan een rol spelen, dus toon geduld en begrip voor anderen die moeite hebben met verandering. Aspecten van je persoonlijkheid kunnen bepalen in hoeverre je open staat voor een frisse wind. In die openheid overschat je jezelf niet zelden als puntje bij paaltje komt! Kom op, niet zo verontwaardigd reageren! 🙂 Ken jezelf! Mea culpa!
Tweede orde denken
Na het brainstormen van eerste principes, kijken we naar de indirecte en langetermijnconsequenties. Elk voordeel heeft zijn nadeel en die kunnen zich als golven door een systeem voortplanten.
Wachten op bezwaren kan je in deze fase ondervangen door zelf de advocaat van de duivel te spelen. Daarmee daag je de voorgestelde oplossingen uit met kritische “Wat als / Ja maar” vragen. Probeer voorbij de oppervlakkige eerste analyse te kijken om het grotere geheel en de effecten erop te overwegen.
Modeleer en experimenteer om de duurzaamheid van de nieuwe aanpak te testen. Nieuwe problemen in deze fase kunnen allerlei drama’s bij invoering voorkomen. Hint: zie overheidsprojecten!
Uiteraard is deze fase ook direct toepasbaar op bestaande situaties. Soms geeft dat zoveel problemen aan dat het toepassen van eerste principes noodzakelijk is om schoon schip te maken.
De duivel zit in de details
Bij tweede orde denken, kijken we ook hoe we de details van de oude situatie in een nieuwe benadering kunnen inpassen. Bij de meest creatieve en constructieve oplossingen blijken veel details niet zo relevant meer te zijn omdat er minder belemmeringen zijn.
Het uitgangspunt is niet om alle details in het nieuwe model te persen maar te zoeken naar structurele oplossingen binnen de nieuwe aanpak.
- Overweeg de indirecte consequenties en de effecten op de lange termijn.
- Onderzoek de ‘kringen in de stille vijver’ en ongewenste resultaten van de alternatieve benaderingen.
- Probeer potentiële bezwaren voor te zijn door structurele oplossingen in te bouwen.
- Denk aan het grotere geheel voorbij de oppervlakkige overwegingen.
Bij het transformeren van situaties met een historische achtergrond wil je het kind niet met het badwater weggooien. Ook onnodig complexe en organisch ontwikkelde situaties hebben hun goede punten hoewel de toepasbaarheid de houdbaarheidsdatum voorbij lijkt te zijn.
Pas op voor lapwerk om (vermeende) voordelen van de oude situatie te herstellen. Met een veelheid aan uitzonderingen ondergraaf je de structurele basis van een vernieuwde opzet.
Conclusie
Net als bij de pizzareclame is een goede basis (de pizzabodem) een voorwaarde voor een goed resultaat.
Ga uit van de basisprincipes en de intenties. Dat geeft je een gedegen fundament.
Vervolgens kijk je kritisch naar details en neveneffecten om tot een meer gewogen implementatie te komen.
Met deze tweetraps aanpak is helder denken over allerlei zaken haalbaar. Neem niet genoegen met middelmaat. Waarom zou je niet de tijd nemen om helder te denken over mogelijkheden die de kwaliteit kunnen verhogen?