Stimuleren of Saboteren 6: Reflectie en zelfbewustzijn

Leestijd: 8 minuten

*Dit is het zesde artikel waarin we de verschillende aspecten van Stimuleren of Saboteren uitdiepen. Zie het overzichtsartikel Groei Stimuleren of Saboteren op 7 manieren

Ons leven is vaak zo druk dat het goed is om regelmatig even op de Pauzeknop te drukken. Niet alleen een ‘moment voor jezelf’, maar om te observeren waar je mee bezig bent en of dat de goede kant op gaat.

Reflectie is kijken naar de manier waarop je functioneert en of dat in lijn is met je waarden en doelen. Daarmee kan je regelmatig evalueren of je benadering om je doelstellingen na te streven zinvol is. Het doel van reflectie is niet om alleen maar kritisch te zijn ten opzichte van jezelf, maar om te leren en te verbeteren. Focus niet op ‘fouten’ (onvolkomenheden) maar op wat je sterke punten zijn en wat beter en makkelijker kan.

Zelfbewustzijn is het vermogen om jezelf te observeren en je af te vragen of je goed bezig bent. Het is jezelf erop betrappen dat je steeds een bepaalde aanpak kiest en wat de consequenties daarvan zijn. Je bewustzijn van ingesleten patronen is niet noodzakelijk zelfkritiek, maar wel met een open instelling kijken naar je functioneren, gedachten en emoties.

In dit artikel diepen je verschillende aspecten van het bovenstaande verder uit.

Reflecteren is jezelf open stellen om te leren

Evalueer niet als de politicus die aan iedereen vraagt “Hoe doe ik het!?”. Dat is een oppervlakkige vraag hoe hij/zij overkomt bij de achterban of in de peilingen? Hoe anderen over je denken – veel minder vaak dan je denkt – is van enig belang voor medewerking wederzijds, maar hoe je zelf constructief denkt over je functioneren is nog belangrijker.

Wanneer evalueren? Bepaal je eigen cycli. Dagelijks of zelfs (heel kort) ‘hoe was mijn ochtend?’, wekelijks, maandelijks, etc.

Op de korte termijn evalueer je vaker resultaten en het succes in de afhandeling van taken. Op de middellange termijn je tactieken (efficiëntie, de beste manier), en op de lange termijn strategieën (effectiviteit, het beste doel).

Stimuleren met Evaluatie

De beste instelling is om ervan uit te gaan dat je kan slagen (succes) of dat je leert wat (hoe het niet werkt of wat beter kan). Mislukken doe je alleen als je niet leert van de fouten die je maakt of de verantwoordelijkheid voor het mislukken bij anderen te leggen (slachtoffer mentaliteit).

Leer om jezelf af en toe van buitenaf te bekijken in de rol van Observator, ook wel Introspectie genoemd. Je gedachten en handelen observeren, met je geestesoog naar jezelf kijken hoe je denkt en doet. Het vergt oefening om dit te doen terwijl je met andere dingen bezit bent, maar het kan veel inzichten geven.

• Schrijf dagelijks en wekelijks een reflectie in je journaal, wat je deed, waarom en hoe. Welke lessen trek je uit de kwaliteit van je functioneren?
  Begin met je Inspiratie en je sterke kanten.
  Het toepassen van je inzichten is het uiteindelijke doel van reflectie: Verandering!

• Leer om jezelf af en toe van buitenaf te bekijken in de rol van Observator, ook wel Introspectie genoemd. Je gedachten en handelen observeren, met je geestesoog naar jezelf kijken hoe je denkt en doet. Dit vergt oefening maar kan veel inzichten geven.

• Wees je bewust van het waarom en hoe van je functioneren, de basis van je keuzes ([waarden]() en principes) en de invulling ervan. Maak aan jezelf en anderen duidelijk dat dit de basis is voor je denkwijze en manier van uitdrukken en handelen.

• Beter en makkelijker functioneren, is soms ook een zaak van wat je weg kan laten (less is more, niet te veel focus op kwaliteit) of juist toe kan voegen (structuur en kwaliteit).

• Als iemand je vraagt “Waarom zeg of doe je dat?”, dan is het goed om voor jezelf een antwoord te hebben. Zo niet, dan deed je het wellicht op de automatische piloot uit gewoonte of met je gedachten ergens anders bij. Of de ander genoegen neemt met je antwoord is vers twee. In sommige gevallen zal een excuus wellicht aan de orde zijn. Toegeven dat je iets daadwerkelijk niet goed deed is een teken van kracht, niet van zwakte!

Saboteren met Evaluaties

• Te veel de nadruk leggen op zelfkritiek is niet goed. Betrap jezelf op oordelen (“dom, dom, dom”) en buig het om naar ‘leren’ (“Oeps, opletten en verbeteren”). Perfecte mensen bestaan niet! Accepteer je imperfectie en leer ermee te leven.
• Gewoontes zijn goed voor consistentie maar pas op voor ingesleten routines die geen waarde meer toevoegen.
• Functioneer niet als een robot, maar mindful, bewust van de keuzes die je maakt of bewust van de opties die je afwijst. Let op of je niet te veel op de automatische piloot werkt. Gewoontes zijn alleen ‘goed’ als ze zinvol bijdragen aan je functioneren, verander of vervang ze voordat ze zinloos zijn.
• Observeer feitelijk en wees je ervan bewust dat herinneringen veelal een reconstructie zijn.
• Evalueer niet (alleen) volgens de mening van anderen, met name hun maatstaven van jouw succes. Je bent zelf degene die je belangen het beste kan behartigen.

De basis van observatie en zelfbewustzijn

Op welke zaken kan je zelfbewustzijn verbeteren, in het moment en tijdens reflectie?

Bewust observeren en stimuleren

• Het meest voor de hand liggend is ‘denken voordat je doet’! Welke opties heb je (Plan A, plan B, etc.) en wat zijn de consequenties? Niet te lang navelstaren maar de knoop doorhakken en de verantwoordelijkheid voor je keuzes nemen.

• Plan evaluatie punten voordat je aan activiteiten (groot en klein) begint. Je evaluatie is ‘verantwoording afleggen aan jezelf’. Je taak is om ‘B’ te bereiken maar je bent blijven hangen in ‘A’. Waarom gebeurde dat en wat kan je doen om herhaling te voorkomen?

• Wat je meet kan je verbeteren. Zonder te (kunnen) meten is het lastig om te evalueren. Kwantitatief meten (productie in meetbare eenheden) is niet te moeilijk. Meten of je de gewenste kwaliteit hebt bereikt is een stuk moeilijker. Dat laatste kan je soms van de waardering van anderen laten afhangen maar je eigen tevredenheid met een resultaat is belangrijk voor je eigenwaarde.

• Weeg de gewenste resultaten af tegen de intenties en mogelijkheden (gelegenheden). Soms is het beter om de intenties aan te passen. In andere gevallen zijn er onvermoede mogelijkheden boven water gekomen waar je wel of geen gebruik van hebt gemaakt.

• Wees trots op wat je bereikt maar ga niet naast je schoenen lopen (er kunnen punaises liggen!)

(On)Bewust Saboteren

• Wanneer je te veel let op het resultaat dan kan dat ontmoedigend werken. Als waardering (expliciet en impliciet) achterblijft of de financiële resultaten tegenvallen, dan kan je negatief denken over je prestatie. Ga uit van je doelstelling (intentie) en je inzet. Leer van wat het resultaat was en maak aanpassingen.
• Steeds weer moeten constateren dat er iets niet goed ging maar er geen lering uit trekken, is slecht voor je ego en je gemoedsrust. Experimenteer met aanpassingen en alternatieve benaderingen in plaats van steeds je weer tegen dezelfde steen te stoten. Je bent geen ezel maar een ‘verstandig’ mens.
• Te hoge eisen aan jezelf stellen is niet realistisch. De wetenschap van Flow geeft aan dat te weinig uitdaging kan resulteren in verveling. En te hoge druk op jezelf uitoefenen geeft ongezonde stress. Deel je probleem op in kleinere stappen en focus op het overwinnen van discrete uitdagingen. Het gezegde is “Aken en Keulen zijn niet in één dag gebouwd”.

Technieken om te plannen en evalueren

De toekomst uitstippelen kent veel onzekerheden. Je kan wel zinvolle stappen aaneen rijgen om aan je doelen te werken. Gebruik liever een kompas dat de goede richting aangeeft in plaats van een rigide plan te volgen.

You can’t connect the dots looking forward; you can only connect them looking backwards.
Steve Jobs

Wanneer je alleen geplande taken af vinkt zonder achteraf stil te staan bij de uitvoering, dan laat je kansen om te leren en te verbeteren liggen.

Evaluaties zijn een toetsing van je planning met de intentie om te leren van je fouten en wat er beter of makkelijker kan.

Stimulerend plannen en meten

• Bekijk jezelf als een externe waarnemer, zo objectief mogelijk, met name je gevoelens. Wanneer je denkt/voelt “Ik ben …”, buig dat dan om naar “Ik voer …” omdat je daarmee jezelf de kans geeft om objectiever te zijn.

• Neem je dag en week door, wat waren je intenties, wat heb je bereikt (vier dat!) en welke aspecten kan je gericht verbeteren (deliberate practice).

• Heb je moeite met reflectie over je eigen functioneren, vraag dan een vertrouwenspersoon om eerlijke feedback. Dat kan wat eelt op je ziel vergen om aan te horen. Voel je niet persoonlijk aangesproken, maar ga bij jezelf te rade als iemand je een ongemakkelijke realiteit aangeeft. Let wel dat die feedback uiteindelijk ook maar een mening is en geen veroordeling!

• Jezelf bewust zijn van kleine verbeteringen motiveert!

Saboterend plannen en meten

• Boos zijn op jezelf heeft weinig zin en kan tot negatieve zelfkritiek en zelfsabotage leiden. Actie ondernemen om te verbeteren is constructief, bv. door gericht oefenen, checklists, planning, etc.
• Leg niet te veel focus op wat je nog niet beheerst. Gun jezelf de tijd om dingen te leren. Vraag om hulp en advies wanneer je er zelf niet uitkomt en blijf niet botweg met je hoofd tegen een muur van onbegrip bonken.
• Luister niet te veel naar de mening van anderen. Meningen zijn opinies en geen feiten maar vaker veronderstellingen of alleen van toepassing op de situatie van anderen en niet relevant voor jou.

Werk niet te vaak op cruise controle

Gestaag doorwerken is goed, maar niet op de automatische piloot. Sturen is vooral een zaak van constant bijsturen. Het roer vastzetten met een touw is niet betrouwbaar want de wind blaast je heen waar hij wil. Zelfs bij zelfbesturende auto’s is het (voorlopig) goed om je hand op het stuur te houden.

Stimulerende gewoontes

• Wees dankbaar voor wat je hebt kunnen bereiken, op eigen kracht of met steun van anderen. Beloon jezelf voor het bereiken van mijlpalen maar ook voor kleine successen.

• Gewoontes helpen zolang ze je doelen ondersteunen, iets alleen doen uit gewoonte zonder zichtbaar resultaat is zinloos.

• Als je moeite hebt met jezelf te observeren, vraag dan om feedback aan anderen (en hoop dan ze een beetje lief voor je willen zijn, maar niet teveel)

• Laat niet te veel afhangen van de mening (!) van anderen, opinie. Vraag om constructieve feedback

• Slagen of mislukken komt meestal door externe oorzaken en daar kan je weinig aan veranderen. Doe gewoon je best, goed genoeg is goed genoeg.

Stel meetbare doelen zodat je niet alleen op gevoel je voortgang inschat. Meten is weten. ‘Bijna’ klaar is vaak een illusie of zelfbedrog.

Saboterende routines

• Doen wat je altijd doet, ook als dat geen goed resultaat geeft. Andere resultaten verwachten zonder verandering is onverstandig.
• Op de automatische piloot werken is makkelijk, zo komt de dag wel om. Gewoontes zijn makkelijk omdat je er niet bij na hoeft te denken. Maar daar schuilt ook een gevaar in.
• Gewoontes van anderen overnemen zonder ze aan te passen aan je situatie en vaardigheden is riskant. Neem elk advies in overweging en vraag om onderbouwing. Neem verantwoordelijkheid voor je uiteindelijke beslissing om er wel of niet iets mee te doen.

Conclusie(s): Neem waar en handel ernaar

Je saboteert jezelf door de verantwoordelijkheid voor jouw succes – als mens – afhankelijk te maken van anderen. Elke keuze of gebrek aan richting is jouw eigen verantwoordelijkheid.

• Feedback is geen ‘mes in je rug’! Zelfs als het niet oprecht is, kan het een grond van waarheid hebben. In elk geval leer je wat over de persoon en diens motivatie om jou zwart te maken.

• Doe wat met je eigen feedback, de inzichten die je opdoet door eerlijke reflectie en evaluatie. Wanneer je niet eerlijk kan zijn voer je eigen functioneren, wie dan wel!?

• Verantwoording afleggen – aan jezelf – over je functioneren werkt alleen als je geen excuses verzint die de oorzaken voornamelijk extern leggen. Vraag desgewenst aan iemand of je verantwoording aan hem/haar af kan leggen. Diens oordeel (feedback, kritiek) is meestal niet het doel van ‘accountability’, wel de klankbordfunctie (het luisterend oor).

• Mensen die denken het beter te weten vertellen je dat vanzelf wel, daar hoef je niet om te vragen. De mening van anderen is een ‘opinie’ en geen feit of waarheid.