De donkere kant van mindfulness?

Een recent artikel op de BBC website (jan ’21) kopte met ‘de donkere kant van mindfulness is’. Inmiddels is de titel aangepast naar ‘teveel mindfulness kan angst/spanning oproepen’. Ook op Digg.com was het even trending.

De kop liet al een alarmbelletje af gaan, omdat die kort door de bocht leek. Mogelijk door een redacteur geschreven om stemming te maken i.p.v. puur informatief en evenwichtig. Bij het eerste deel van het artikel sloeg de bullshit-meter direct verder uit.

Het artikel verwees naar een recent research rapport dat aangaf dat 25% van de mensen die regelmatig mediteren, ongewenste effecten ervaren, van paniekaanvallen tot depressie en/of dissociatie. Verder werd verwezen naar een studie in Portugal waar 14% van mediterenden complete paniekaanvallen hadden. Die onderzoeken mag je laten voor wat ze zijn. Alleen waren de conclusies niet eenduidig en de onderzoeker en de auteur van het artikel gaven de noodzaak aan voor meer (kostbaar en tijdrovend onderzoek).

Het probleem dat het BBC-artikel aangaf, zat hem niet in de mindfulness zoals in de kop stond, maar in de (stilte van de) meditatie en dan nog bij specifieke meditatietechnieken. Vandaar dat je beter een onderscheid kan maken tussen de essentie van meditatie en mindfulness.

Mediterende geest ‘op hol’?

V.w.b. meditatie zit er een kern van waarheid in die sommigen met veel meditatie-ervaring aangeven. Wanneer de meditatie naar binnen gericht is – op jezelf en niet op externe zaken – kan de mentale toestand zich verdiepen en de stroom aan gedachten grotendeels stilvallen. Dan kan er soms ineens een vloed gedachten opkomen. Je kan het bijna omschrijven als een mentale apneu, waarbij de gedachten stokken en plotseling op gang komen, net als de ademhaling. Beginnelingen kan dit overweldigen.

Een mogelijke verklaring van dit fenomeen is dat het ‘ik’ veelal bepaald wordt door gedachten, en ongetwijfeld zijn er nog andere en neurologische en psychologische interpretaties. Bij het wegvallen van de stroom gedachten raakt het ‘ik’ een beetje in paniek… ‘waar ben ik’… en maakt een stroom van gedachten vrij als compensatie. De oosterse filosofie gaat er dan ook vanuit dat er geen ‘ik’ is, alleen een stroom gedachten die ons bewustzijn vormt en daarmee de ‘illusie’ van een ‘ik’ geeft. Zie ook het boek No self, no problem.

Bij een externe focus van de meditatie – begeleide sessies, muziek, objecten, etc.- is het risico van op hol slaan aanzienlijk minder. Meditatie coaches weten dat en kunnen je beschermen voor onverwachte verrassingen.

Wat is/doet meditatie?

In de Boeddhistische literatuur wordt onze geest vergeleken met een knettergek aapje dat bovendien net op een schorpioen (of een gloeiend kooltje) is gestapt. Krijsend en jammerend. Leidt het aapje af met een banaantje en smeer wat zalf op het zere pootje tot het beestje op schoot ligt te dommelen. Die helende zorg kan je vergelijken met meditatie. Lief zijn voor je mentale aapje en hem/haar tot rust laten komen. Een beetje TLC voor je geest.

Meditatie is tegen het rationele brein zeggen “Hou nu eens even je snater”. Je kan tot rust komen door de constante stroom aan gedachten (tienduizenden per dag en de meeste negatief) in te dammen en af te zwakken. Die stroom ‘rationele’ gedachten komt voornamelijk van onze linker hersenhelft waar o.a. taal en logica wordt verwerkt.
De intuïtieve rechterhelft van ons brein – voor ruimtelijk inzicht en creativiteit – wordt daardoor overstemt. Door meditatie wordt de activiteit van de linkerhelft van de hersenen afgeremd waardoor de rechterhelft zich meer kan laten gelden. Bij volledige overschakeling naar de rechterhelft kom je in een staat van nirvana, volledige onthechting, die maar weinigen bereiken. Die onthechting is ook met psychedelische stoffen te bereiken, maar daarmee is nog meer voorzichtigheid geboden dan met de ‘duistere’ meditatie.

‘Voor mij is transcendente meditatie een pauze in het denken.”
Ringo Starr (de drummer van de Beatles)

Een opmerkelijk geval was een neurologe die een herseninfarct kreeg in de linkerzijde van haar hersenen. Daardoor vielen haar cognitieve vermogens abrupt stil. Haar rechter hersenhelft werkte gewoon door en daardoor werd ze een ‘instant Boeddha’. Al haar ervaringen kregen een gevoel van verbondenheid en visualisatie van gevoelens. Na jaren therapie herstelde de beschadigde linkerhelft zich grotendeels en kon ze haar toestand in de periode kort na het infarct – met een nog wel functionerende rechter hersenhelft – omschrijven als ‘Lala land’. Lekker ‘mellow’ maar ze kon haar wetenschappelijke werk niet meer doen, totdat de linkerzijde van haar hersenen zich herstelde.

Mindfulness en meditatie

Er wordt vaak gesproken over ‘mindful mediteren’, maar dat is een dubbel begrip. Mindfulness (rustig bewust zijn van wat je ‘doet’ en zelfs van wat je denkt) is een breder begrip. Meditatie is specifieker (tot rust brengen van je gedachten, meer ‘zijn’ dan ‘doen’). Maar er is overlap en interactie. In beide gevallen probeer je aanwezig te zijn in het nu en je niet door je gedachten af te laten leiden.

Bij meditatie probeer je je gedachten – en met name emoties – te negeren en ze – als wolkjes – voorbij te laten drijven. Observeer de gedachten maar volg en interpreteer ze niet. Niet alle meditatievormen vereisen stilzitten. Bij sommige is juist bewegen (trillen en dans) onderdeel van de meditatie of het zowel luidkeels als stil herhalen van mantra’s. Er zijn handenvol verschillende meditatietechnieken en het is aan te raden om diverse te proberen om een techniek te vinden die bij je past.
Meditatief wandelen is een optie, rustige beweging en mentale stilte, let op je stappen en je ademhaling.

Mindfulness kan je beoefenen tijdens allerlei activiteiten van wandelen tot de vaat doen. Het doel is een volledige ontspannen focus op het rustig en zo goed mogelijk verrichten van de taak. Ook het observeren van je gedachten valt daaronder, een vorm van zelfbewustzijn. Er zijn speculaties dat je intuïtieve rechterhelft helpt bij de observatie van links. Andersom is het moeilijk voor links om rechts te doorgronden. Parallellen met de politiek of een typisch geval van de ene hand die niet door heeft wat de ander doet?
Bij mindful wandelen neem je de omgeving (bij voorkeur de natuur en niet in de Kalverstraat) als rustgevend in jezelf op. Je neemt zaken waar zonder ze inhoudelijk te beoordelen (met de rechterhelft van je hersenen).

Disciplines als yoga, chi-gong en tai chi, vallen ook binnen mindfulness, met meditatieve elementen, net als bij wandelen.

Training

Mindfulness en meditatie kan je het beste langzaam opbouwen. Niet direct een half uur of meer per sessie ‘perfect’ proberen te zijn, niet direct een 14-daagse stilte retraite boeken, niet een enkel artikel of een half boek lezen en ‘gewoon beginnen’. Begeleiding is niet noodzakelijk, maar wel aan te raden, afhankelijk van je situatie en de aanleiding om meditatie te proberen.

Maar nee, westerse stresskippen (m/v) lezen een artikel of een boekje, kopen direct een meditatiemat of -kussen en zullen dat wel eens even onder de knie krijgen. Dat is een benadering alsof meditatie iets is wat je doet, in plaats van een manier van zijn. Dat zijn fundamenteel andere benaderingen. En als het niet werkt of als jij het niet kan, dan faal je… alweer. Nog meer stress, paniek, depressie en dissociatie.
DON’T PANIC!!! Makkelijker gezegd dan gedaan.

Conclusie?

De auteur van het BBC-artikel gaf aan het eind wel aan dat het beter is om een meditatietechniek te kiezen die bij de persoon en diens mentale status past. Maar dat uiteraard pas achteraf, want je maakt meer reuring met een tendentieus artikel over ‘De donkere kant’… oeoeooe… scary! Over de donkere kant van de journalistiek gesproken…! Met name in de Britse Tabloids maar doorgaans niet bij de BBC.

Ook wordt in het BBC-artikel gesteld dat fysieke inspanning (van wandelen tot meer intensief) soortgelijke rust en energie geeft als meditatie. Dat klopt inderdaad tot op zekere hoogte, want mindless wandelen en sporten is mogelijk, sterker nog, de meeste mensen doen dat. Mensen die minder makkelijk bewegen kunnen altijd nog – net als sportmensen (die meditatie opvallend vaak beoefenen) – terugvallen op meditatie. En mindfulness uiteraard.

Kortom, mediteer en leer (begeleid) mediteren. Het is net zo goed voor je als regelmatig bewegen, wat je uiteraard ook moet doen! Geniet met mate, resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst.