Weinig mensen zijn zo frustrerend als ‘controlfreaks’. Iemand die alles tot in de kleinste details wil beheersen en activiteiten van anderen probeert te beheersen. Met dat soort lieden is het vaak slecht samenwerken want ze hebben voortdurend kritiek en geven zelden een compliment. Het is vaak “My way or the Highway”, mijn aanpak en anders rot je maar op.
Controlfreaks zijn argwanend over de mentale vermogens van anderen om ‘rationeel te kunnen denken’. Het komt niet bij ze op dat andere mensen ook een gezond verstand hebben en het vermogen om problemen op te lossen. Een andere aanpak wordt niet geduld. Niet zelden geven ze gedeeltelijke instructies en als het dan fout gaat, is dat de schuld van de onoplettende uitvoerder. Alles is ‘heel logisch’ zolang je je hersens maar gebruikt.
Ze zijn ook vaak perfectionisten die onder het argument van ‘kwaliteit’ een uiterst rechtlijnige aanpak voorstaan. Het moet zus en zo want anders loopt alles in het honderd. Het is ‘alles’ of ‘niks’, 100% of knudde.
Vraag je een control freak om het “Waarom” van hun aanpak, dan wekt dat vaak irritatie op. Je krijgt toegevoegd “Omdat ik het uit ervaring weet”, of een arrogant “Omdat ik het zeg”.
Details en kleine geesten
Ook micromanagen is een typische benadering van controlfreaks. Tot in de kleinste details steeds weer corrigeren tot iemand het – onverwacht – ‘redelijk goed’ doet, maar nooit zo goed als zijzelf. Iemand die daar het slachtoffer van is voelt zich als een marionet heen en weer geslingerd door iemand die constant aan de touwtjes trekt.
Wanneer iemand met enige autoriteit (toegewezen of geclaimd) zich als een controlfreak gedraagt, dan zie je vaak een hoog verloop in de organisatie. Er moeten steeds weer nieuwe mensen ingewerkt worden en dat geeft spanningen. Met name in vrijwilligersorganisaties zie je dat niet zelden doordat een enkele freak (meestal de oprichter of een leidinggevende) de sfeer grondig verpest en anderen geen gelegenheid geeft om een positieve bijdrage op hun eigen manier te leveren.
Controle is een illusie
Wat controlfreaks niet inzien is dat wij heel weinig controle hebben over onze omgeving. Je kan zelfs je ademhaling maar beperkt regelen. De meeste andere fysieke processen zijn onbewust. Je eigen gedachten onder controle brengen is ook moeilijk.
Wat andere mensen denken en doen is van een totaal andere orde en ligt vrijwel geheel buiten je controle. Enige (constructieve) beïnvloeding zonder manipulatie (rationeel of emotioneel) is het beste waar je op kan hopen. Je eigen gedrag – het goede voorbeeld – is veel belangrijker dan je pogingen tot beheersing van het gedrag van anderen.
Probeer je gedrag af te dwingen, dan maak je anderen en jezelf per definitie ongelukkig. Je behandelt mensen dan als slaafjes en dat zal zich uiten in de kwaliteit van het resultaat en de gespannen sfeer. Gebrek aan respect en vrijheid is slopend voor de motivatie en ook een extrinsieke beloning kan daar niets aan veranderen.
Met respect voor anderen, een positieve instelling en helderheid over de doelstellingen kan je mensen of een groep vaak veel effectiever de juiste richting op krijgen. Om Nietzsche aan te halen is met een goed ‘Waarom’ het ‘Hoe’ makkelijker te regelen.
Ander gedrag
Om niet als een control freak over te komen kan je bv. stellen dat jij ‘alle fouten al hebt gemaakt’ en je anderen graag je ervaring doorgeeft om daar naar eigen inzicht iets mee te doen. Aangeven waarom de activiteit (potentieel) goed of fout gaat komt een stuk beter over dan “zo en niet anders!” of “jij doet het fout!”. Of je kan aangeven dat iets op een aantal verschillende manieren kan worden gedaan met de voor- en nadelen.
Let op dat jij zelf ook makkelijk een controlfreak kan worden. Bij een hoge motivatie om iets (goed) gedaan te krijgen, leg je ongemerkt jezelf en anderen snel een bepaalde werkwijze op. Wees je daarvan bewust en breng ideeën als een voorstel of vraag eerst anderen om input en haak daarop in.
Pas op voor ‘freaking out’ als iets niet volgens verwachting verloopt. Je kan onmogelijk alles onder controle hebben en als je dat wel af probeert te dwingen, dan sloop je jezelf en je relatie met anderen.
Bouw je ‘inner freak’ om in ‘innerlijke vrijheid’ waarmee je anderen helpt om samen een goed resultaat neer te zetten. Ons belangrijkste doel is om andere mensen te helpen!
