Positieve psychologie voor je welzijn

De traditionele psychologie houdt zich bezig met mentale afwijkingen van de norm en de psychiatrie bestrijkt het gebied van ernstige pathologische afwijkingen. Beide disciplines beschrijven in uitputtend detail welke mentale activiteiten en gedrag ongezond zijn. Wat als ‘gezond’ overblijft is alleen wat ‘binnen de norm’ valt. Helaas is ‘normaal’ niet per definitie gezond en gemiddelden zijn statistisch zinvol maar als individu kan je er weinig mee.

De medische wetenschap bekijkt grotendeels losse onderdelen op een reductionistische manier terwijl de interactie van zogenaamd discrete processen gemakshalve genegeerd worden (vaak te ingewikkeld bevonden). Een holistische benadering is wel geaccepteerd maar nog steeds niet mainstream,

Welzijns klachten

Klachten met mentaal of emotioneel welzijn zijn doorgaans moeilijker te meten en te classificeren dan fysieke gezondheid. Behandelingen bestaan te vaak uit het toepassen van de technieken waar de betreffende therapeut ervaring mee heeft. Het accent lijkt vaak meer te liggen op het afwerken van het opgestelde behandelplan dan samen met de patiënt van twee kanten te werken aan zowel het omgaan met de klachten als ook het onderkennen en wegnemen van oorzaken. Dit ondanks alle goede en professionele bedoelingen.
Dit lijkt wat kort door de bocht, maar het is niet te ontkennen dat het ontbreekt aan gepatenteerd werkende therapieën.

Alleen al depressie heeft vele aanleidingen, zowel geestelijk als lichamelijk. Burn-outs komen veel te vaak op en worden te laat opgemerkt. Emotionele problemen worden aangepakt met pillen zonder dat onderliggende oorzaken bekend zijn. Er wordt wel gewerkt aan preventie, maar nog te weinig op de werkvloer of in relaties waar de basis van veel klachten ligt.
Ook het tempo van de maatschappij en de druk om te presteren liggen vaak veel te hoog en velen komen chronisch tijd en energie tekort. Rust om te herstellen is er niet meer als je chef ruim na werktijd nog berichten stuurt die je ‘vrije tijd’ verstoren, ook al probeer je om je daar zo weinig mogelijk van aan te trekken.

Permanent welzijn?

Een voorloper van de huidige Positieve Psychiologie was de humanistische psychologie van Carl Rogers en Abraham Maslow in de jaren ‘40 t/m ‘70. Het zag welzijn en welbevinden als een filosofisch beginsel (levenshouding), niet reductionistisch maar holistisch.

De godfather van de Positieve Psychologie, Martin Seligman, formuleerde in de jaren ‘90 een aantal condities die je psychologische gezondheid beïnvloeden en daarmee je welzijn en welbevinden bevorderen. Dat gaat veel verder dan ‘happy’. Dit is de ‘P.E.R.M.A.’ formule:

P: Positive Emotions: waardering tonen en dankbaar zijn, onbaatzuchtigheid, optimistisch/realistisch zijn, etc.
E: Engagement: een diepe verbondenheid, betrokkenheid en ‘flow’ in wat je doet (een goede balans tussen uitdaging en vaardigheden die stimuleert).
R: Relationships: authentieke verbinding met je naasten, oprechte aandacht en interesse voor het welzijn van anderen.
M: Meaning: betekenisvol en doelgericht leven, vervulling zoeken in wat je doet (kan en mag doen) en niet als een einddoel.
A: Accomplishment: een besef van vervulling/voldoening als mens in de bijdrage die je levert en de doelen nastreven die je vervulling geven.

Ga voor jezelf eens na hoe je het zelf doet op deze punten! Je kan de oefening herhalen voor de verschillende rollen in je leven: kind, ouder, partner, gezinslid, vriend, kennis, werker (beroep), leider, collega, etc.
Niet schrikken van de inzichten die het kan geven en eerlijk zijn tegenover jezelf. Dit is een zinvolle reflectie om een paar keer per jaar (bv. per kwartaal of half jaar) schriftelijk te doen. Bespreek het eventueel met je vertrouwenspersonen.

Actie!

Je kan het leven ervaren als hetgeen je overkomt, of je kan met je instelling proberen om ‘toevalligheden’ te overkomen. Nog beter is het om actief de voorwaarden te scheppen die je welzijn bevorderen.

Als je ‘s ochtends groggy wakker wordt (na een onrustige nacht) en je kreunt ‘OMG… weer een dag…’, dan is welzijn volgens de PERMA formule moeilijk te realiseren.

Positief: Begin de dag (direct nadat je wakker wordt) met een korte opsomming van een aantal dingen in je leven waar je dankbaar voor mag zijn, liefst zaken die de komende dag actueel voor je zijn. We nemen veel dingen als vanzelfsprekend. Veel meer mensen dan wij ons realiseren missen de luxe waar wij in ons relatief vrije en veilige paradijsje van mogen genieten. Luister niet naar de kleingeestige mensen die zich beperkt voelen ondanks dit alles. Je kan niet als een tiran eisen dat alles volgens jouw wensen loopt. Er zijn eindeloos veel meer constructieve manieren om in het leven te staan dan manieren om je als ‘slachtoffer’ tegen zaken af te zetten. Verantwoordelijkheid nemen en actief tonen is een ‘full contactsport’.

Verbonden en betrokken: Pure einzelgängers zijn gelukkig zeldzaam. Iedereen is onderdeel van de maatschappij. Besluit actief om je verbonden te voelen met je directe contacten, onderhoud dat contact met oprechte interesse en toon je betrokkenheid met steun aan bredere kringen om je heen in kleine en grotere zaken.

Relaties: Koester de kringen van relaties, partners, kinderen, familie, vrienden, buren, kennissen, etc. Zoek waarde in de intensieve relaties in kleine kring maar ook in duurzame relaties met minder frequente contacten of op afstand.

Betekenis: De waarde die je voor anderen kan leveren in de betrokkenheid bij hun welzijn geven betekenis aan je leven. Dat kan al klein beginnen met acceptatie, begrip en een luisterend oor. Of het zijn/worden grotere verplichtingen die je (vrijwillig) op je neemt. Sommigen weten al vroeg wat hun leven betekenis geeft, anderen komen daar later plotseling of soms stap voor stap achter.

Vervulling: Leef niet alleen in je wensen of je passies. Vervulling is een resultante van wat je denkt en doet. Het is het besef dat wat je doet zinvol is en wat anderen en jezelf waarde levert.

Inhoudelijk aan jezelf werken

Jouw welzijn en dat van je naasten komt niet uit een potje met medicijnen. Je welzijn is ook geen doel op zich maar een resultante van de manier waarop je leeft. Het is een ingewikkelde combinatie van input en output, wat je tot je neemt als voeding voor je geest en je ziel, en als indrukken en de instelling waarmee je beiden verwerkt, over denkt en handelt (of niet).

Even terug naar de ‘onrustige nacht’ in de vorige sectie. Beter slapen willen veel mensen die niet optimaal kunnen functioneren door gebrek aan nachtrust. Dat heeft heel veel componenten en niet alleen minder cafeïne of geen blauw licht in de avond. Het zijn ook de vele ‘lusjes’ van ‘cold cases’ die steeds door je hoofd blijven spoken (vooral als je ‘s nachts niet kan slapen). Van bezorgdheid tot angst, stress en onzekerheid, relatieproblemen (meer dan alleen met je partner), wroeging over het verleden en zorgen over de toekomst.

Dit zijn zaken waar je over na moet denken om een schifting te maken tussen wat je nog wel kan beïnvloeden, alleen het nu en niet het verleden of de toekomst! Bespreek dit met jezelf in je journaal of met een vertrouwenspersoon. Probeer stap voor stap uit wat voor jou werkt en wacht niet te lang met het inschakelen van professionele hulp (van huisarts tot slaapadviseur en therapeut). Probeer in het moment te leven omdat het de enige gelegenheid is om met het verleden in het reine te komen en betere voorwaarden voor je toekomst te scheppen.

Prettig leven begint bij jezelf

Veel mensen willen graag een ‘prettig leven’ en eisen het recht op om kansen te krijgen en fatsoenlijk behandeld te worden. Helaas is dit vaak alleen claimgedrag en niet de meest effectieve methode om echte vooruitgang te boeken.

Het oude gezegde ‘verbeter de wereld en begin bij jezelf’ is nog steeds een waarheid als een rund. Dat wil zeggen, neem allereerst verantwoordelijkheid voor alles wat je overkomt, inclusief de zaken die je hebt geaccepteerd waardoor je in slechte omstandigheden terecht kwam. Kom op voor onrecht, maar zet er ook zelf je schouders onder.

Als je wilt dat mensen ‘fatsoenlijk’ met je omgaan, behandel anderen op de manier dan ook zo. De instelling waarmee je elk conflict benadert heeft consequenties voor het resultaat. Samenwerken brengt je altijd verder dan lijnrecht tegenover elkaar staan. Ga er vanuit dat je het meestal over heel veel zaken eens bent – vergelijkbare principes en waarden – maar dat je met respect – over andere zaken (niet alleen details) van mening kan verschillen.

De extreme polarisatie waarbij groepen tegenover elkaar staan is een teken van deze tijd. Het wordt versterkt door de echo kamer op online ontmoetingsplaatsen waar een afwijkende mening weg geschreeuwd wordt. Zoek altijd naar Win-Win situaties in plaats van alleen zelf te willen winnen. Dat is een duurzame benadering om resultaten te kunnen boeken en houdt de deur wijd open voor toekomstige en constructieve samenwerking. Zoek zelf naar goede voorbeelden in je omgeving.

Het tegengestelde van PERMA

Bij mensen die zich (onbewust) tegengesteld aan dit model gedragen, zie je vaak kenmerken van:

Negatief en pessimistisch in het leven staan. Door het gebruik van woorden als ‘alles’ en ‘steeds’ stel je zaken voor als zwart-wit. Er zijn heel veel tinten (grijs) en de regenboog als belofte voor betere tijden is niet voor niets populair. Negativiteit is een zelfbevestigende formule. Met ‘ik kan/wil/durf/mag dit niet’ komt je voorspelling vanzelf uit en is het makkelijk om te klagen in plaats van verantwoordelijkheid te nemen.

Teruggetrokken en zich niet betrokken (willen) voelen, en vervolgens klagen dat je nergens bij betrokken worden. Een tragisch kip en ei probleem. Sta open voor anderen en je krijgt er uiteindelijk veel voor terug. Ben je van mening dat je gelukkig kan zijn in een eenzaam huisje op de heide, klaag dan niet over het gebrek aan bezoek. Neem initiatief en ga uit van de goede intenties van anderen. Begin elke discussie met een vraag in plaats van jouw opinie.

Sociale contacten vermijden omdat die ‘moeilijk’ (onbevredigend) zijn omdat anderen je niet geven wat je verlangt. Geef voordat je wat terug verlangd en geef zonder om een directe tegenprestatie te eisen of zelfs maar te verwachten. Karma is een kwestie van de lange termijn, niet de ‘instant gratification’ van de claim-cultuur.

Geen betekenis in je leven voelen, meer overleven dan leven. Het is soms moeilijk om de zin van je leven in te zien. Maar dat komt niet zomaar aanwaaien, je zal er wat voor moeten doen! Bepaal wat voor jou waarde heeft en leef daarnaar.
Ga uit van je principes en je levensfilosofie. Vertaal dat naar de waarden die voor jou belangrijk zijn en breng die terug naar een beperkt aantal kernwaarden. Vijf waarden waar je wat mee aan kan zijn beter dan een warrige mix van 25 ‘ook wel leuk’ waarden.
Er is in deze tijd voor de meesten geen leidraad meer van religie of filosofie. Geen wonder dat velen zwalken! Het is goed om zelf je eigen regels op te stellen en er consequent naar te leven. Herinner jezelf daar wekelijks of zelfs dagelijks aan. Begin bv. elke dag met het hardop lezen van jouw basis (principes, waarden, doelen) gedurende een paar weken of maanden en evalueer dan of je instelling, je denken en je handelen, significant zijn verandert. Heeft het je dichter bij je doelstellingen gebracht om een beter mens met meer welzijn te zijn? Zo niet, evalueer en stel je benadering bij. Blijf positief en constructief.

Doelen kan je niet bereiken door gebrek aan steun. Maar alleen oorzaken buiten jezelf zien is een slachtoffer mentaliteit die je nog verder in de problemen brengt. Het leven overkomt je soms omdat er van alles gebeurd waar je geen controle over hebt. Maar je kan ook voorwaarden scheppen waardoor je goede kansen kan benutten. Je kan beginnen om vanuit jezelf te denken (inside-out) en niet alleen als reactie op je omstandigheden (outside-in). Je gevoel van geluk en tevredenheid komt voor een groot deel uit jezelf en niet door positieve of negatieve omstandigheden. Sommigen die het niet breed hebben lopen vaker te fluiten dan miljonairs (met meer zorgen aan hun hoofd). Je instelling maakt het verschil in alles wat je wilt bereiken. Begin met je eigen sterke punten en vraag met bescheidenheid om steun van anderen.

Werken aan je Welzijn

Mentaal evenwicht (her)vinden in de natuur - positieve psychologie

Negatieve gevoelens kunnen individueel en tijdelijk optreden door omstandigheden. De meeste mensen kunnen zich over tegenslagen heen zetten. Maar anderen zijn niet mentaal weerbaar en lijken het op te geven. Ze geloven niet meer in kansen op ‘geluk’ en kunnen in een neerwaartse spiraal van moedeloosheid en hulpeloosheid terecht komen. Soms kunnen ze met hulp uit het (zelf gegraven) gat komen, soms krijgen ze het stigma van pathologie opgeplakt en komen in een behandeltraject terecht met beperkte kansen op duurzaam herstel.

Je welzijn terugvinden kan heel moeilijk zijn. Vraag om hulp wanneer je langer dan een paar dagen een deuk in je welzijn oploopt. Hulp van naasten kan de noodzaak op professionele hulp voorkomen. Maar de weg uit moedeloosheid ligt allereerst in jezelf, in de condities aangegeven in het PERMA model om je in te zetten voor je eigen welzijn.

De weg van hopeloos naar hoopvol vergt tijd en vele kleine stappen. Onderneem zelf stappen om die richting in te slaan. En laat je niet ontmoedigen als je soms een stap terug moet maken om later weer vooruitgang te boeken.

Blijf gezond, blijf werken aan jezelf, je bent nog lang niet klaar met groeien.

Referenties: