Mentaal evenwicht en weerbaarheid

Als iets je irriteert of je uit je evenwicht brengt, dan is de bron van het ongenoegen zelf niet irritant, het is enkel jouw reactie erop die zo aanvoelt. Het voldoet niet aan de verwachtingen die je ervan hebt en dat zorgt voor irritatie. Mentaal evenwicht moet je ontwikkelen en trainen. Soms is het mogelijk om de stoorzender van wat bij te stellen, soms is het makkelijker om je verwachtingen bij te stellen, en soms is het beter om een alternatieve oplossing te zoeken. Maar allereerst doe je er goed aan om de aanleiding te relativeren en de reden van je irritatie te onderzoeken.

Een negatieve invloed op je emoties is niet de feitelijke informatie uit je omgeving, maar jouw interpretatie daarvan. Door de prikkels die je ontvangt eerst rationeel te bekijken kan je meer beheersing krijgen over je gevoelens en emoties. Je raakt uit je evenwicht, omdat er iets gebeurt dat je gevoelsmatig interpreteert als positief of negatief. Maar dat gevoel is niet hetzelfde als de gebeurtenis.

Een veilige plek voor mentaal evenwicht

De mentale citadel (vesting) is een principe uit het Stoïcisme dat beschrijft dat je rationele brein je kan helpen om evenwichtiger in het leven te staan. Dit draait om het principe van wat je wel en niet kan beïnvloeden. Het enige in je leven waar je volledige controle over hebt – of kan hebben – zijn je gedachten. Al het andere valt buiten je controle. En als dat zo is, waarom maak je je dan druk over de zaken waar je geen controle over hebt?

Waarom laat je externe zaken je gevoelens beïnvloeden? Je laat iemand anders niet zomaar toe om jouw lijf te gebruiken – hoewel sommigen dat wel proberen – en je verzet je daartegen. Waarom laat je dan wel je gevoelens en emoties manipuleren door het gedrag van anderen of externe zaken?

Een klap in je gezicht doet pijn, maar een klap op je ‘ziel’ treft je gevoelswereld. Als iemand je vinnig toevoegt ‘Jij bent waardeloos’, dan is dat een klap voor je gevoelens. Die klap komt des te harder aan naarmate je meer respect hebt voor degene die het zegt. Een slag richting je gezicht weer je instinctmatig af door je hoofd te draaien of je arm uit te steken. Maar hoe pak je dat aan bij iets dat je gevoelens lijkt te raken?

Relativeren om weerbaar te zijn

Een opmerking van iemand kan je kwetsen en des te meer, als het van een persoon komt die gevoelsmatig dichter bij je staat. Hoe kan je daarmee omgaan?

• Ga na of je de opmerking correct begrepen hebt en vraag (rustig) om opheldering. Het kan kwetsend bedoeld zijn, maar wellicht ook een wat ongelukkige poging tot humor (of wat daarvoor door moet gaan). Communicatieproblemen zijn aan de orde van de dag en het is goed om je daarvan bewust te zijn. Met name via korte app-berichten is een miscommunicatie zo gemaakt. Pats, een bericht terug en… ruzie…

• Was er de intentie om jou te kwetsen? Zo ja, vraag dan waarom de ander daar aanleiding toe zag? Is het iets dat jij gedaan of gezegd hebt? Ook van jouw kant uit kan er sprake zijn van ongelukkig communiceren of een verkeerd geïnterpreteerde opmerking. Vergissingen en versprekingen stapelen zich makkelijk op tot een confrontatie.

• Toon begrip voor emotionele kwetsbaarheden van anderen en geef duidelijk aan wat jouw intentie is of was. Een beetje inlevingsvermogen kan heel veel conflictsituaties snel oplossen. De vraag “Wat verwacht je van mij?” kan helpen, als je de ander daarmee tegemoet kan komen. Zeker als emoties een rol spelen, is kalmte en begrip de beste oplossing, niet terug katten of schreeuwen. Stop even waar je mee bezig bent en geef de ander rustig je volledige aandacht.

• Blijft de ander volharden in de pogingen om jou te schofferen, vraag dan wat hij/zij ermee denkt te bereiken. Het kan zijn dat de ander de situatie verder escaleert, maar vraag je dan af, wat jij ermee opschiet, als je het spelletje meespeelt. Meestal niets. Dus kan je reactie zijn “Nou, dat zal dan wel zo zijn…” en leg het naast je neer. Je hoeft er zelfs geen onuitgesproken gedachten over het karakter van de ander aan te spenderen. Iemand zoekt ruzie? Nou en? Niet jouw probleem (als je een schoon geweten hebt).

Een filosofische benadering

Door beheersing van je gedachten en gevoelens, en door niet automatisch verdedigend te reageren, sta je evenwichtiger in het leven. Als je omgeving directe invloed heeft op je mentale processen, dan wordt je steeds weer uit je evenwicht gebracht. Je rationele gedachten en het in toom houden van je emoties maken je weerbaar in de omgang met anderen. Het geeft je de ‘mentale citadel’ van het Stoïcisme waarin je met minder stress kan leven. Je hebt meer mentaal evenwicht en bent weerbaarder (maar minder verdedigend) in de omgang met anderen.

Nassim Taleb (denker en statisticus) zegt het heel treffend: “Het Stoïcisme is er niet om gevoelens te onderdrukken, maar om ze te domesticeren”. In plaats van emoties te zien als gevaarlijke dieren die direct uitvallen als ze met een stok worden geprikt, worden het tamme runderen die je met een vriendelijk tikje op de bil in de goede richting kan sturen. “Moeee… ja baas, ik loop al in de goede richting.” Oftewel, je bent een rund als je met je emoties stunt… of laat stunten!

Er zijn uiteraard wel grenzen aan hoe wij met elkaar omgaan. Jij bent niet verantwoordelijk voor hoe gelukkig anderen zich voelen. Je kan bijdragen aan hun stemming door je prettig, vriendelijk of vrolijk te gedragen, maar hoe zij zich voelen is hun eigen zaak. Je eigen stemming is wel jouw zaak, en niet van anderen.

Prikkels verwerken en je karakter verbeteren

Wat als je geen veilige mentale citadel hebt waar je een scheiding aanbrengt tussen intern en extern, tussen perspectief en beïnvloeding? Dan ben je overgeleverd aan de prikkels die andere mensen en dingen genereren. Dan zit je mogelijk regelmatig een potje te janken, omdat iemand ‘lelijk’ tegen je is geweest. Of je slaat verbaal of zelfs fysiek van je af. Dan leiden misverstanden tot complete vetes tussen families. En alleen maar omdat mensen anderen de controle geven over hun mentaal evenwicht.

Stephen Covey kan ook nog een duit in het zakje doen. Hij zei “In het moment tussen de prikkel (wat er gebeurt) en hoe we reageren, ligt onze vrijheid om te kiezen. Deze kracht bepaalt ons als mens.” Kortom, je werkt aan je karakter in het interval tussen prikkel en reactie. Het is geen kwestie van ‘eelt op je ziel hebben’, maar om prikkels uit je omgeving te relativeren en beheerst af te wegen. Grootmoeders zeiden al, “kijk in je hand en tel tot tien”. In de praktijk is dat niet zo makkelijk, maar voor degenen met ‘korte lontjes’ in onze samenleving is het een goed advies. Geef zelf een goed voorbeeld!

Bommetje… uit evenwicht

En wat als je evenwicht niet zo belangrijk vindt? Als je liever direct lik-op-stuk geeft als iemand of iets je niet bevalt? Dan lopen mensen steeds meer op hun tenen om je heen, want je bent een emotionele staaf dynamiet. Of nog erger, nitroglycerine, dat bij de minste of geringste schok kan exploderen. Blaas omstandigheden niet te veel op, en blaas vooral jezelf niet op. Peace brother! Relax and enjoy life.