Haat tussen groepen is onpersoonlijk emotioneel vergif

Leestijd: 5 minuten

Het geweld in het midden-oosten is een zwerende wond die voor de zoveelste keer wordt opengetrokken met onmenselijk veel leed. De haat tussen de diverse groepen veroorzaakt onmenselijke wreedheden.

Analisten wijzen op geschiedenis en oorzaken, maar uiteindelijk is het een situatie waarbij er alleen verliezers zijn. De leiders aan beide zijden weten dat dondersgoed, maar het is makkelijker om de belangen van de eigen groep te verkondigen dan te kiezen voor oprechte samenwerking (win-win). Waar is de wijsheid van de (gewapende) vrede tussen Egypte en Israël in de vorige eeuw met sterke leiders die zich over persoonlijke gevoelens en populariteit heen durfden te zetten?

Haat is een allesverwoestende emotie. Persoonlijk gerichte haat is al erg genoeg, maar haat tussen groepen lijkt logaritmisch en een zichzelf voedend en verwoestend monster.

Haat is als zelf gif innemen en hopen dat de ander eronder lijdt.
Nelson Mandela

Heeft de mensheid nog steeds niets geleerd van de conflicten tussen groepen over de hele wereld en over vele millennia? Denk aan Noord-Ierland (conflicten tussen ‘christenen’), Cambodia, Rwanda, apartheid in Zuid-Afrika, de megalomane aggressie van Putin, de volksmennerij van Hitler tot Trump, etc.

Wanneer er alleen reacties zijn vanuit negatieve emoties, dan is de ratio ver te zoeken. Alle betrokken partijen hebben de fout gemaakt elkaar het licht in de ogen niet te gunnen. Het is een speelveld met radicale stellingen en loopgraven. Van enig onderling vertrouwen is daardoor geen sprake.

Haat tussen groepen?

Is de natuur van de mens slecht en immoreel en moeten die negatieve instincten dwangmatig onder controle gehouden worden?

In zijn boek De meeste mensen deugen betoogt Rutger Bregman dat het karakter van de mens elementair goed is en dat onze instincten erop gericht zijn om elkaar te helpen. Waar komen dan al die negatieve en onmenselijke daden vandaan?

De mens is een ultiem sociaal dier en wij willen graag bij een groep behoren en ons daarin veilig voelen. De leden van onze eigen groep zien wij als mensen zoals wijzelf. Alle afwijkende eigenschappen van de andere groep worden uitvergroot en aangedikt. Leden van andere groepen ervaar je als tegenstanders zonder gezicht en nauwelijks meer als menselijke individuen. Zelfs kinderen van andere groepen worden onmenselijk behandeld en de daders draaien zich om en zorgen liefdevol voor de eigen kinderen. Helaas is dit een bizarre realiteit.

De oorzaak van conflicten tussen groepen ligt vaak in zero-sum situaties (een winnaar en een verliezer) door concurrentie op – vermeende – schaarste. Niet zelden is het manipulatie door zwakke leiders die de aandacht van interne problemen af proberen te leiden. De wil en de gelegenheid om duurzaam samen te werken ontbreken, waardoor men kansen mist om van ‘1 + 1’ veel meer te maken dan ‘2’.

Je bent het gemiddelde van de mensen waar je mee omgaat. Kijk eens om je heen en bedenk wat de consequenties daarvan zijn!

Expressie van haat

Met uitingen van haat demoniseer je de andere groep wat de cohesie binnen de eigen groep versterkt. De beruchte spreekkoren en geweldsuitbarstingen bij voetbal zijn hier een voorbeeld van. Zet je leden van twee verenigingen in een zwembroekje (zonder clubkleuren) naast elkaar, dan is het onderscheid visueel niet meer te maken. Mogelijk kletsen ze gezellig over hun favoriete sport…

Vaak is er onvrede met de huidige situatie, maar ook een gebrek aan gelegenheid om inhoudelijk met elkaar te communiceren. En dan is de communicatie binnen de eigen groep een echokamer waardoor polarisatie toeneemt. Door radicalisering en escalatie ontstaan er situaties waarbij men zichzelf als individu, laat staan als groep, niet meer in de hand heeft. De oorsprong van het conflict is niet meer relevant en de enige optie die men ziet is “Wraak” als het maken van een statement uit onmacht. De consequenties spelen nauwelijks een rol meer omdat alle ratio verloren is.

Negatieve gevoelens zijn signalen. Iedereen heeft ze in zekere mate, maar er naar handelen is pathologisch.

De mensen in de groep zijn dan geen zorgzame sociale individuen meer, maar sociale atomen gedreven door de oplopende temperatuur van de emotie binnen de groep. Het resultaat is meestal explosief en levensgevaarlijk.

Filosofisch kan je stellen dat onze levens bepaald worden door de keuzes die wij kunnen maken tussen impuls en respons. In de dynamiek van de emoties binnen een groep is de keuze bijna onmogelijk gemaakt. Je conformeert of je behoort tot de andere groep waardoor uitstoting dreigt.

Beheersing en misbruik van haat

Repressie en controle werken niet als het erop aankomt om gevoelens van haat te bedwingen, ongeacht of ze nieuw of langdurig zijn. Bovendien maken zachte heelmeesters ook in deze situaties stinkende wonden. Leiders met integriteit en karakter kunnen de massa voorhouden dat de consequenties van het handelen uit haat erger zijn dan de oorzaken.

Voor demagogen is het makkelijk om te scoren door olie op het vuur te gooien. De corruptie van leiders met absoluut gezag versterkt de situatie. Het bewust verspreiden van feitelijke onjuistheden – als ‘fake-news’ – is een vorm van fascisme waar de enige stem die nog mag gelden die van de leider is. Tegenspraak maakt je een tegenstander i.p.v. iemand met een andere mening.

Macht corrumpeert. Absolute macht corrumpeert absoluut.

De media smullen van de mogelijkheid om de ergste uitwassen breed uit te meten, te analyseren en de aandacht wakker te houden. Het principe is “If it bleeds, it leads”. Des te schokkender de koppen in de krant, des te vaker komen de lezers terug. De waan van de dag viert hoogtij, men roept ‘Ach en Wee’ en gaat in de eigen – vredige – situatie weer over tot de orde van de dag. Desnoods brengt men een plengoffer aan de slachtoffers om het eigen geweten wat te sussen.

Degenen die tussen de rivaliserende groepen willen springen om de situatie te neutraliseren, riskeren een mes tussen de ribben.

Maar evenals met karakter is het principe ‘Jong geleerd, oud gedaan’. De scholen waar de principes van menselijke waarden en samenwerking zoals verwoord in Stephen Covey’s boek De 7 gewoontes van zeer effectieve mensen geven een goede aanzet. Maar helaas kunnen zelfs die initiatieven afgewezen worden omdat die scholen andere waarden leren dan de ‘toevalstreffers’ van de ouders.

Volwassen gedrag?

Wanneer groeit de mens als soort op en baseert haar samenleving op karakter en echte beschaving? Hoe lang duurt het nog tot de fundamentele rechten van de mens handen en voeten krijgen om de geformuleerde idealen tot uitvoering te brengen? Het ‘Hof van de rechten van de mens’ is momenteel een formeel doekje voor het bloeden waar regeringen naar eigen believen waarde aan toekennen.

Deelname aan de maatschappij is afhankelijk van de leeftijd, die helaas geen maatstaf is van psychologische volwassenheid. Voor je rijbewijs moet je te kennen geven dat je de regels kent en na het behalen van je diploma ben je zelf verantwoordelijk met wat je met die kennis doet. Een test op kennis van de waarden die volwassen gedrag bepalen lijkt geen slecht idee, maar de invoering ervan – door een ‘onafhankelijke’ instelling – heeft ook potentiële valkuilen.

Het lijkt aantrekkelijk om uiteindelijk te kiezen voor een kunstmatige intelligentie als opperrechter, robots die vechtende mensen uit elkaar houden. Of is een psychologische politiestaat aannemelijk waar men probeert om elke vorm van mentaal of fysiek geweld proactief) te voorkomen zoals in The Minority Report uit 2002”.

Bestaansrecht van de mensheid?

Als een buitenaardse beschaving de mensheid ontdekt, dan kan hun eerste reactie zijn dat het beter is om onze soort uit te roeien. Dat is een probaat middel om het risico uit te sluiten dat de intelligente apen van de ‘3e planeet om de zon’ zich over het heelal verspreiden. De interactie tussen de groepen mensen is al gevaarlijk genoeg, en geeft te denken hoe de aardse mens zich tegenover buitenaardse wezens kan opstellen. Waarschijnlijk is het “Exterminate!!!” van de Daleks uit Doctor Who daar nog mild bij.
Denk er eens over na wanneer de vliegende schotels weer eens in de media verschijnen (bij gebrek aan meer zinvolle informatie).

De lange weg naar een volwassen mensheid begint met de eerste stap door individuele leden. Zeg keihard ‘Nee’ tegen haat en onverdraagzaamheid. Geef het goede voorbeeld en roep op tot compassie en samenwerking. Er is maar 1 aarde met 1 mensheid, waarmee wij het samen moeten doen.