Hoe kan een Stoïcijn nou blij zijn?
Stoïcijnen zijn toch sombere filosofen?
Die zijn nooit blij!
Volgens het woordenboek is een Stoïcijn: niet te verstoren, onverstoorbaar, flegmatiek. Iemand met een ‘stoïcijnse kalmte en gelatenheid’.
En daar zit hem nu de kneep. De definitie in de Nederlandse woordenboeken is niet hetzelfde als de essentie van het Stoïcisme als filosofie uit het oude Griekenland en het Romeinse Rijk.
Een oude filosofie
Veel van de ‘wijsheden’ die de grote filosofen Socrates en Plato zo’n slordige 2500 jaar (!) geleden formuleerden, zijn nog steeds wijs en bevatten veel tijdloze waarheden.
In het oude Athene waren er veel verschillende filosofische stromingen, elk met hun eigen visie op het leven. Een van die stromingen is het Stoïcisme met de filosoof Zeno als de belangrijkste grondlegger. Zeno was een minder ‘originele’ denker dan Socrates en Plato, maar hij maakte wel een praktische synthese van veel zaken van zijn voorgangers en leermeesters. En dat laatste vind je ook terug in de andere Stoïcijnse leermeesters. Ze zijn geen goeroes die ‘waarheden’ als dogma’s verkondigen, maar ze voegen praktische inzichten toe aan de kennis van hun voorgangers en ze proberen je aan het denken te zetten. Dat laatste was ook de kracht van Socrates, hoewel hem dat uiteindelijk fataal werd.
Na de Grieken namen veel Romeinen de Stoïcijnse beginselen over, met de grote denkers als Seneca, Aurelius, Epictetus en Rufus. En op hun beurt namen de vroege Christenen in het Rome van net na het begin van onze jaartelling elementen van het Stoïcisme over.
En zo zijn wijsheden uit het oude Griekenland in onze westerse maatschappij doorgesijpeld, al herkent vrijwel niemand ze meer als zodanig.
Ook actueel in de 21e eeuw?
We staan nu aan het begin van de 21e eeuw, het begin van een nieuw millennium, een nieuwe Gouden eeuw met spectaculaire wetenschappelijke, technische en hopelijk ook maatschappelijke ontwikkelingen. En er is weer een hernieuwde aandacht voor het Stoïcisme die verrassend toepasbaar blijkt in onze dynamische maatschappij.
Door de eeuwen heen is deze filosofie ‘levend’ gehouden door diepe denkers als Erasmus (1466-1536), Ralph Waldo Emerson (1803-1882) en Bertrand Russell (1872-1970). De Stoïcijnse principes die steeds weer opdoken, kregen niet altijd die naam, maar de filosofen pikten er wel een graantje van mee. Het is geen dode en vergeten leer maar een niet dogmatische levenshouding die ook onderbouwing kreeg door moderne psychologische inzichten (zie met name The Happiness Hypothesis van Jonathan Haidt met als subtitel “finding modern truth in ancient wisdom”).
Ook anno nu is het Stoïcisme een effectieve tegenhanger van ons vaak jachtige bestaan met zijn stortvloed aan informatie en (te) weinig echt inzicht en wijsheid. Als een praktische filosofie is het ook een gezond alternatief voor het missen van de leidraad van spiritualiteit en geeft het ons leven structuur. En we hebben dat nodig met het leeglopen van de kerken, verminderde aandacht voor andere vormen van spiritualiteit. Er is een schrijnend gebrek aan echte tijdloze normen en waarden.
Wat is de kern van het Stoïcisme?
Het uitgangspunt van de Stoïcijnse levenshouding is Areté, het nastreven van zelfontplooiing en het hoogste potentieel uit jezelf willen halen. Die persoonlijke groei kunnen we bereiken door een aantal fundamentele deugden na te streven.
Het uiteindelijk doel is dat je een gelijkmoedigheid (tranquility) bereikt waardoor je de uitdagingen met zo weinig mogelijk stress kan verwerken.
Dit kan je bereiken door de volgende vier deugden na te streven:
- Wijsheid: Kennis, gezond verstand, goed inschattingsvermogen, snel van begrip zijn en om kunnen gaan met de middelen die je tot je beschikking hebt.
- Moed: Volhoudend, zelfvertrouwen, ruimdenkend, opgewekt en ijverig.
- Rechtvaardigheid: Respectvol, eerlijk, oprecht en anderen de ruimte geven.
- Matigheid: Persoonlijke discipline, bescheidenheid en controle over je denken en je handelen.
Deze deugden grijpen allemaal op elkaar in als een eenheid. Als je de ene deugd hebt of wilt hebben, dan past het je om ook de andere na te streven. En ze versterken elkaar.
Slechte gewoonten zijn lichtvaardigheid (onverschillig), onrechtvaardigheid (graaien) en onmatigheid (ongecontroleerd).
Stoïcijnse principes
De kern is om te proberen negatieve emoties te beperken en voorwaarden te scheppen voor dankbaarheid en geluk. Hiervoor leef je volgens een aantal principes.
- Alle zaken in het leven (met de nodige praktische grijstinten) kan je onderbrengen in de categorieën Goed, Slecht of Onbestemd.
- Je hebt geen controle over externe zaken, maar alleen over je eigen geest, maar je kan wel je houding en je reacties bepalen. Andersom hebben anderen ook geen controle over jouw geest, en dus kan niemand je echt raken. Jouw emotie over een voorval (hoe naar ook) is niet hetzelfde als het voorval!
- Leef “volgens de natuur” (in evenwicht met de natuur) en laat je niet verleiden door de materialistische inslag van de huidige maatschappij.
- Wees eerlijk tegenover jezelf en tegenover anderen.
Kijk dagelijks terug op je prestaties en probeer gebeurtenissen in objectieve verhoudingen te zien. - Tijd is een kostbaar goed. Gebruik het verstandig. Vermijd uitstelgedrag en leef bewust in het moment (mindful). Wees je ook bewust van waar je de meeste tijd aan besteed.
- Alles is vergankelijk. Bereid je mentaal voor op het verliezen van mensen en bezittingen. Ook jij bent vergankelijk en dus is het goed om na te denken over je eigen sterfelijkheid. Hoe wil je dat mensen op jouw leven terugkijken? Positief? Handel daar dan ook naar!
Pas je principes toe (leef er naar) maar dring ze anderen niet op.
Controle over gedachten en emoties
De Stoïcijn kenmerkt zich door een innerlijke rust die in staat stelt om alle gebeurtenissen in het leven te herkennen en erkennen. Wees tevreden met wat je hebt en hecht je er niet te veel aan. Het is fijn om een huis te hebben maar spoelt het weg dan ben je goed verzekerd en herbouw je op een veiliger plaats.
Je emoties erken je als losstaand van externe feiten. De emotie in jouw geest is niet hetzelfde als de gebeurtenis die er aanleiding toe geeft. Herken de opkomende emotie (je blijft maar een mens) en geef deze de juiste plaats zodat deze je niet overmant.
Een stoïcijn reageert niet zomaar met een uitgestreken gelaat. Hij of zij voelt een emotie opkomen, maar realiseert zich dat degene die je (expres, per abuis of onvermoed) iets aandoet, geen controle over je heeft. En dus kan je het voorval en de emotie negeren.
Bedenk steeds dat de gebeurtenis en de emotie – als gevolg van interpretatie en oordeel – niet hetzelfde ding zijn. Dus koppel ze niet automatisch aan elkaar, maar wees je bewust (mindful) waarom een gebeurtenis een emotie oproept en wat je daar rationeel mee kan doen.
Wees voorbereid
Een Stoïcijn bereidt zich voor op eventualiteiten. Niet helemaal als een “Be Prepared” padvinder, maar gewoon om problemen voor te zijn.
- De kans op een lekke band is klein, tenzij je wist dat je de band al een keer beschadigd had. Een lekke band is vervelend, maar het heeft geen zin om de band de schuld te geven (en er tegen aan te schoppen).
- De kans op een file op weg naar een afspraak is groot, als je weet dat op het betreffende tijdstip vaak files in die richting staan. En dan ga je een half uurtje eerder van huis. Je bereidt je voor op het gesprek met de ander.
- Is de gesprekspartner positief of negatief? Hoe kan je daar het beste op reageren? Meedenken en meevoelen, je verplaatsen in de positie van de ander en samen tot het beste resultaat komen.
Zo maak je vrienden, zo haal je klanten binnen, met inleven en win-win-resultaten en zo draag je positief bij aan de maatschappij. Niet door te graaien en mensen voor je karretje te spannen.
Naast het evenwichtig omgaan met mensen, voorvallen en emoties is de Stoïcijn ook nog eens maatschappelijk betrokken. Je kan de maatschappij niet veranderen, omdat het meeste buiten je beheersing valt, maar je kunt wel de condities scheppen – door je eigen houding en instelling – en daarmee positief bijdragen.
Geef, draag bij, geef van jezelf zonder jezelf weg te cijferen en verwacht niet direct een tegenprestatie. Die komt echt wel een keer en soms uit een heel onverwachte hoek. Zie ook het boek “Give and Take” van Adam Grant.
De volmaakte wijsgeer
De “volmaakte” Stoïcijn bestaat niet. Iedereen schiet wel eens uit zijn slof, als er te veel zaken tegelijk op je af komen. Perfectie is een niveau dat niemand bereikt. Een ideaal mag je wel als voorbeeld gebruiken, maar niet als een einddoel dat voor altijd onbereikbaar blijft. Dat geeft alleen maar frustraties. Een Stoïcijn wil rustig genieten van het leven zonder frustraties.
[spacer height=”20px”]
Conclusie
Het toepassen van de Stoïcijnse principes is het pad naar geluk. Dat laatste is geen einddoel, maar een proces. Door dagelijks even stil te staan bij je filosofische levenshouding, bv. in je journaal, hou je controle over je gedachten en je handelen.
Het Stoïcisme is een heel praktische filosofie voor iedereen en voor elke dag. Voor winkeliers, artsen, metselaars, huisvrouwen, bureau-werkers en vrachtwagenchauffeurs. Door de principes toe te passen en stap voor stap in je leven te integreren, brengt het evenwicht en geluk in je leven, zonder dat externe omstandigheden die gevoelens overmatig beïnvloeden.
Een Stoïcijn bestaat dus beslist niet uit ‘een binnenvetter worden’, zoals nota bene een stoïcijnse blogger schreef. Een goede Stoïcijn kropt gevoelens en gedachten niet op, maar herkent en erkent ze door ze een plaats te geven en te onderscheiden naar zaken, waar je wel of geen beheersing over hebt. Vervolgens handel je overeenkomstig en niet meer gedreven door een emotie die je ratio negatief aantast.
Van buiten kalm en ‘onverstoorbaar’, omdat je niet toelaat dat externe factoren je geest verstoren. Door die kalmte kan je gelijkmoedig en tevreden genieten van de mooie zaken in je leven, ze waarderen en er blij – maar niet uitgelaten – om zijn. Nou goed dan, soms ook even uitgelaten… een Stoïcijn is ook maar een mens.
Meer lezen over het Stoïcisme? Zie o.a. het Stoicism today blog.
De boeken van Ryan Holiday zijn doorspekt met Stoïcijnse principes, The obstacle is the way en Ego is the enemy. Daarnaast toetst The Happiness Hypothesis van Jonathan Haidt oude wijsheden aan moderne wetenschappelijke inzichten uit psychologie en neurologie.