Let kritisch op misleiding voor je mentale gezondheid

Leestijd: 4 minuten

Een checklist als wapen tegen misleiding

Fake nieuws en misleiding bedreigen je mentale gezondheid

Alsof de stroom negatief nieuws van de reguliere media nog niet toxisch genoeg is, zijn er nog veel meer bronnen die onze opinie proberen te manipuleren.

Elk van die bronnen heeft een eigen agenda om hun doelen te bereiken. De achterliggende redenen zijn divers. Sommige zijn oprecht maar misleid, zoals complotdenkers. Andere proberen je bewust te verleiden voor hun eigen voordeel, zoals scammers.

De vragen en informatie die ze in je hoofd proberen te plaatsen kunnen een bedreiging vormen voor onze mentale gezondheid. Door tegendraadse informatie geven ze de indruk je te helpen, maar primair zijn ze bezig met hun eigen doelen waarvoor je slechts een middel bent.

Beïnvloeding van je zelfstandigheid

Door beïnvloeding dreig je de regie over je eigen gedachten en meningsvorming te verliezen. Dan loop je mee met een meerderheid achter een volksmenner aan of achter een afwijkende splintergroep (of cultus).

Meelopen is je zelfstandigheid opgeven.

Wanneer je niet meer kritisch voor jezelf denkt, is dat een bedreiging voor je mentale evenwicht en uiteindelijk je mentale gezondheid.

De inmiddels al opkomende tsunami aan AI-gegenereerde desinformatie voor manipulatieve doelen is een bedreiging voor de vrijheid van meningsvorming en meningsuiting.

Filter je nieuws tegen manipulatie

Een effectief wapen tegen beïnvloeding en misleiding is de SIFT methode. Hiermee kan je zelf online informatie beoordelen: Social Media berichten, statistieken, video’s, afbeeldingen, artikelen, podcasts, etc.

S.I.F.T. is een Engelse afkorting (acroniem) die staat voor:

• Stop
• Investigate
• Find better references
• Trace information to the original context

Deze aanpak is ontwikkeld door Michael Caulfield aan de Washington State University in Vancouver om de betrouwbaarheid van online informatie snel te kunnen testen. Maar zelfs wanneer het door deze test komt, doe je er goed aan om het aan de hand van bekende en vertrouwde bronnen te toetsen.

1. Stop – Even gas terug nemen

Wanneer je iets ziet of leest waarvan je achterover slaat, dan is het goed om het niet direct voor zoete koek aan te nemen. Als je er eerder nooit iets over gehoord hebt, dan is de kans aanwezig dat het onzin is of op zijn minst controversieel. Dat laatste is op zich niet slecht maar geen ‘waarheid’.

• Staat de informatie op een bekende website of platform?
• Klik niet direct door naar andere pagina’s die de informatie herhalen of nog spectaculairder maken.
• Reageer niet direct met bijval of het doorsturen van de informatie aan anderen.
• Neem de tijd om je eigen gedachten erover te bepalen.

2. Investigate – Onderzoek de bron

Een goede indicatie van een minder betrouwbare bron kan zijn:

• Veel spelvouten (oeps!) en verkeerd geschreven namen van personen of organisaties.
• Lange lappen tekst zonder koppen of juist heel spectaculaire en schreeuwerige koppen.
• Zijn er verwijzingen naar legitieme bronnen zoals Wikipedia of universiteiten en overheid?
• Is er enige zorg voor de vormgeving?
• Wie is de schrijver en welke andere informatie heeft hij/zij gepubliceerd? Welke intentie of welk voordeel heeft de publicist bij deze informatie? Of is het anoniem?

3. Find better references – Zoek Referenties

Zoek naar andere bronnen die de informatie bevestigen en die je uit ervaring redelijk kan vertrouwen.

Kijk bv. of gerenommeerde bronnen dezelfde informatie aangeven of een realistischer perspectief geven. Het feit dat de informatie ook elders staat is nog geen bewijs.

Realiseer je dat bewezen is dat je meestal niet zoekt naar de juiste informatie maar naar een bevestiging van de indruk die je al had. Pas wat zelfkritiek toe om objectief te blijven, met name als de informatie een emotie zoals verontwaardiging losmaakt (manipulatie).

Tip: Bij zoeken (in de adresbalk van je browser of de site van een zoekmachine) kan je dubbele aanhalingstekens gebruiken om specifieke begrippen met meer dan 1 woord te zoeken. Zonder aanhalingstekens wordt vaak gezocht op alle voorkomende woorden.

4. Trace information – Traceren en context

De informatie kan uit andere bronnen komen en uit zijn verband zijn gehaald, de context waarin de info in het origineel voorkomt. Bv. over een bepaalde ziekte die in ons deel van de wereld niet voorkomt. Of een uitspraak over cultuur met een bewuste weglating van een deel of verdraaiing van de intentie.

You need all kinds of influences, including negative ones, to challenge what you believe in.
Bill Murray

Een citaat van iemand kan in de originele context een heel andere interpretatie hebben en misbruikt zijn in de verdachte bron. De naam van een gerenommeerde persoon kan gebruikt zijn om de informatie wat glans te geven terwijl diens opinie absoluut irrelevant is voor het besproken onderwerp.

Betrouwbare informatie is goed voor je mentale gezondheid, een kritische blik nog meer

Misleiding door aantoonbare foutieve of suggestieve opmerkinge over bv. Vaccinaties en andere complotten, kan je de wereld om je heen als een bedreiging gaan zien. En dat is niet goed voor je mentale gezondheid. Een wereldvisie die uitgaat van het slechte in de mens en manipulatie maakt je angstig en onzeker.

Je loopt het risico dat je blijft zitten in een kleine kring mensen die hetzelfde denken en bij gebrek aan weerlegging radicaliseer je. De algoritmes van de internetgiganten zijn bedoelt om je informatie te verschaffen die voor jou relevant (lees ‘soortgelijk’) zijn maar helpen je ook zonder meer richting afvoerputje!

Zoek naar andere perspectieven voor de informatie die je ziet. Bekijk het probleem van meerdere kanten en praat erover met mensen die je vertrouwt. Laat je niet beïnvloeden door 1 of 2 alarmerende beweringen.

Zie ook The Psychology of Conspiracy Theories.

Leer kritisch denken

Een bekende uitspraak is: Het toppunt van intelligentie is om twee tegenstrijdige ideeën in gedachten te houden zonder jezelf te verliezen.

The test of a first-rate intelligence is the ability to hold two opposing ideas in mind at the same time and still retain the ability to function.
F. Scott Fitzgerald

De omvang van misleiding is groter dan ooit

Het interweb geeft ons toegang tot een ongelimiteerde hoeveelheid informatie. Maar gegevens (zonder validatie, bron of context) of opinie is nog geen inzicht. Het zegt niets over de kwaliteit ervan en zeker niet over de wijsheid ervan. Het meeste is geen misleiding, maar wees alert op ‘rode vlaggen’ of ’te goed om waar te zijn’.

Kies en beoordeel de informatie die je online voor je kiezen krijgt kritisch.
Ahem, dat geldt ook voor al het bovenstaande… 🙁

Buyer beware…. somebody is trying to sell you something, whether you need it or not!