Wat is persoonlijk potentieel? Is dat meetbaar? En potentieel voor wat, en waarom? Om vaardigheden te ontwikkelen of om omstandigheden optimaal te benutten? Of om de ambitie te hebben om een goed mens te zijn in alles wat je doet?
Negeer de grenzen die anderen stellen en die je potentieel beperken. Wat houdt je tegen om aan de doelen te werken die voor jou de zingeving van je leven invullen?
In dit artikel brainstorm ik over dit onderwerp om meer helderheid te krijgen en wat indringende vragen te stellen. Hopelijk hebben de lezers er wat aan en delen ze hun eigen inzichten.
In de drang om ons potentieel te benutten, vergeten we vaak dat niemand weet wat dat potentieel is – tot we het vinden of erover struikelen.
In de sport bepalen je lengte en lichaamsbouw soms de mogelijkheden. Maar hoe zit dat met andere aspecten en rollen in je leven? Je potentieel lijkt daar veel complexer en veelzijdiger. Het ontwikkelen en benutten van dat potentieel is een enorme uitdaging.
Als ik de kreet “Je moet je volledige potentieel benutten!” tegenkom, denk ik “Hoe en wie bepaalt dat?”. Er lijkt geen manier om dat te meten zoals je bloeddruk. Het is eerder een aanmoediging om het beste uit jezelf te halen.
Hard werken om potentieel te realiseren is een veelgebruikte aanpak, maar je loopt het risico jezelf tegen te komen. Je kan het kaarsje niet langdurig aan twee kanten laten branden. Inzet, ontspanning en herstel zijn nodig in al je levensrollen om balans te herstellen.
Uiteindelijk is er de vraag over zingeving. Waarom wil je het maximale eruit halen? Wat zijn je drijfveren? Sommige ‘goede doelen’ verdienen je volledige inzet en je kan er voldoening uit putten, ook al is het uitputtend. Een perspectief is dat je met een gezonde obsessie veel potentieel kan mobiliseren.
Het roept de vraag op of onze maatschappij te veel nadruk legt op potentieel. De druk om doelen te bereiken leidt af van het genieten van het leven.
Potentieel is een begin met een onbekend eindpunt
Je ontdekt je potentieel pas als je aan de slag gaat, met kennis en vaardigheden op beginnersniveau. Hoe meet je in het begin wat er uit te halen is? Het zou beter zijn om de intrinsieke motivatie te meten waarmee je aan de taak begint. Even belangrijk zijn het plezier in wat je doet en het vertrouwen om situaties positief om te buigen.
Je basispotentieel is doorgaans laag in allerlei rollen en functies. Ervaring en leren door fouten zorgen voor groei van je capaciteiten. Die ontwikkeling betekent doorgaans ook een toename van je potentieel.
Vaak wordt potentieel als talent gezien. Maar dat is te kort door de bocht. Talent is een aanleg om iets makkelijker te leren, maar het moet ontwikkeld en onderhouden worden. Zonder training blijft het potentieel van talent beperkt of op een plateau.
Zeggen dat iemand talent heeft kan de verwachting wekken dat de kennis aan komt waaien en dat is gevaarlijk. Wat anderen als ‘talent’ beschouwen, zie ik vaak als de optelsom van inzet en ervaringen. Je groeit met vallen en opstaan en vergroot daarmee je potentieel.
Mensen zonder (herkend) talent maar met intense interesse kunnen zich door inzet naar hetzelfde of een hoger niveau opwerken.
Potentieel kweken door aandacht
Net als talent heeft potentieel aandacht nodig om het te ontwikkelen. Zie het volgende fascinerende onderzoek.
Tijdens een onderzoek kregen onderwijzers een lijst van de pupillen met het meeste potentieel, gemeten door een onpartijdige partij. De docenten kregen alleen de uitslag van de test. Aan het einde van de periode van de studie werd de voortgang van de scholieren gemeten. Vooral de getalenteerde studenten op de lijst waren behoorlijk vooruitgegaan.
De evaluatie van het onderzoek bleek een verrassing voor de deelnemers. De namen op de lijst waren… **volledig willekeurig** gekozen!
Het effect? De extra aandacht en steun van docenten aan een groep “talenten” zorgden voor indrukwekkende resultaten. Dit bevestigt een opvallend aspect van “potentieel”: het wordt niet alleen bepaald door aanleg, maar ook in hoge mate door stimulering.
Hier ligt een mooie taak voor ouders, opvoeders, docenten en begeleiders.
De kwaliteit van de ondersteuning en stimulering is belangrijk. Er zijn veel verhalen van mensen die dankzij een goede leerkracht of mentor indrukwekkende resultaten bereikten. Geldt dit ook voor jou of anderen in je omgeving?
Wie kan potentieel goed inschatten?
Wat is het potentieel van mensen die door docenten en beroepskeuzeadviseurs op een bepaald niveau ingeschat worden? Is dat net zo betrouwbaar als aandelenhandelaren die minder scoren dan een aap die met pijltjes gooit? Hard maar waar!
De psychologie van deze testen is geen exacte wetenschap. Het is vaak gebaseerd op theorie, hypotheses en experimenten. Succes is makkelijk te claimen maar mislukkingen worden liever verborgen.
Het inschatten van het potentieel van (jonge) mensen is een mijnenveld. Er zijn standaardtesten voor diverse leeftijdsgroepen, maar standaarden zijn een eenheidsworst die niet zonder risico toe te passen is. De ontwikkelingssnelheid van jongeren verschilt aanzienlijk. Hun voorgeschiedenis, steun van opvoeders, vrienden, zelfs de geboortemaand, etc. tellen mee. Ook tussen meisjes en jongens zijn er aanzienlijke verschillen in de ontwikkeling van sociale vaardigheden.
Een ingehuurde adviseur gebruikt standaardtesten en geeft een oordeel. Persoonlijk hecht ik meer waarde aan de inschatting van begeleiders die jongeren en volwassenen geruime tijd en in diverse omstandigheden hebben leren kennen. Mensenkennis en het vermogen om potentieel goed in te schatten is een onderschatte gave.
Er is veel geschreven over het falen van onderwijsstelsels. Weinig mensen zijn gelukkig met het keurslijf of het resultaat. De verhalen over studenten op universiteiten en hogescholen die nauwelijks een tekst kunnen interpreteren zijn al decennialang alarmerend. Niet dat alles vroeger beter was…
Het gevaar van onderschatting en overschatting
Door onderschatting komen mensen vaak in een omgeving die te weinig eisen aan hen stelt. Dat beperkt de mogelijkheden om zich te ontwikkelen.
Er zijn legio anekdotes over mensen ‘zonder potentieel of talent’ die zich toch konden opwerken tot onvermoed hoge niveaus. Zijn dit alleen opvallende verhalen of een indicatie van een falende begeleiding en een tragisch onbenut potentieel?
Met de beste bedoelingen voor het individu verdwijnen helaas te veel jongeren in de machine voor het produceren van loonslaafjes. En het potentieel van mensen in organisaties blijft onbenut een veelheid van oorzaken, structureel of relationeel.
Maar ook bij jongeren en werkenden die te hoog worden ingeschat zijn er de nodige problemen.
Soms stellen ouders hoge eisen aan de opleiding van hun kroost (familietradities) en soms geven een beroepskeuzetest een te hoog potentieel aan. Daardoor moeten ze vanaf de middelbare school op hun tenen lopen. Ze krijgen bijlessen om hun tekortkomingen weg te werken en worden vaak als ‘lui’ bestempeld als het potentieel er niet ‘moeiteloos’ uitkomt.
En de groep hoogbegaafden met bewezen talenten? Zit het daar wel snor mee? Niet noodzakelijk. Vaak kunnen ze tijdens hun studie goed meekomen of excelleren, maar functioneren in de maatschappij vergt andere vaardigheden. Omgaan met anderen onder jouw niveau is een opgave. Ongetwijfeld voelen ze zich soms “Surrounded by idiots”, hoewel dat boek over een ander onderwerp gaat en enige controverse kent.
Potentieel is geen garantie voor succes, hoe je dat succes ook definieert.
Gebruik voorbeelden uit je omgeving om na te denken over deze afwegingen.
Conclusie
Het is moeilijk om potentieel objectief te meten. Er kan wel een aanleg zijn waarmee je begint. Tijdens het werken aan je vaardigheden en ervaring neemt je potentieel toe.
Je drijfveren – interesses en nieuwsgierigheid – spelen een grote rol. Gesprekken met jongeren leveren vaak weinig op. De open vraag “Wat wil je?” loopt makkelijk stuk op “Kweetnie”. Maar vraag je wat of wie ze bewonderen, dan kan er een stortvloed aan interesses loskomen. Ligt daar de sleutel naar hun onbenutte potentieel?
Vraag door over wat hen interesseert. Door vragen te stellen in plaats van te argumenteren help je anderen om na te denken over hun aspiraties. De aandacht valideert de intenties van de ander en stimuleert de intrinsieke motivatie om potentieel te ontwikkelen.
Een paar afwegingen:
- Potentieel komt vaak pas naar voren als je vaardigheden zich ontwikkelen en je meer mogelijkheden ziet. De tevredenheid van de mensen voor wie je het werk doet is een beloning waarmee je de groei van je potentieel verder kan voeden.
- Werk aan je potentieel, niet omdat je nog niet perfect bent, maar omdat je nog veel waarde te geven hebt.
- Of er potentieel is of niet, is soms slechts een opinie. Meestal krijgt de hoog of laag ingeschatte persoon de schuld van de inschattingsfouten van anderen.
Als er een mogelijkheid is, dan is het beter om die te benutten door de ontwikkeling ervan te stimuleren. Soms is dat een gok, maar doorgaans is dat het risico meer dan waard.
What can be, must be!
Abraham Maslow
Het benutten van je potentieel is een oneindige cyclus van leren, experimenteren, en opnieuw beginnen. En wie weet wat je onderweg tegenkomt, de reis kan belangrijker zijn dan de bestemming.
Accepteer geen arbitraire grenzen en ontwikkel je potentieel met je ambitie om een goed mens te zijn. De persoon die je wilt zijn is belangrijker dan een subjectief potentieel.
