Het gevoel dat je de wereld om je heen een beetje snapt geeft je rust. Maar het is volgens Kahneman een misleiding want het komt door ons onbeperkte vermogen om onze onwetendheid te negeren.
Our comforting conviction that the world makes sense rests on a secure foundation: our almost unlimited ability to ignore our ignorance.
> Daniel Kahneman
Hoe zit dat?
Onze hersenen kunnen van een paar feiten een compleet verhaal maken. Dat is maar goed ook, want anders waren we oeverloos bezig om informatie te verzamelen om beslissingen te onderbouwen. Dit is de valkuil van perfectionisme. Eindeloze voorbereiding of schaven aan je werk zonder het ooit af te ronden. Gedaan (goed genoeg) is beter dan perfect.
Maar de keerzijde is, dat je vaak handelt op basis van een paar feiten zonder rekening te houden met de complexiteit van het onderwerp. Daardoor maak je fouten omdat je de materie niet voldoende in de vingers hebt.
Een gouden regel van daadkrachtige mensen is dat 60-70% van de essentiële informatie voldoende is voor het nemen van een beslissing. Alle 12 modellen koelkasten die aan je eisen voldoen in detail doornemen is te vermoeiend. Ben je tevreden over het huidige merk en is het betaalbaar voor je, neem dan een beslissing op een beperkt aantal factoren. De rest van de details doet er minder toe.
Een zekerheid van 100% is onmogelijk, met uitzondering van de dood en de belastingen.
De vloek van complexiteit
Onze high-tech wereld is steeds moeilijker te doorgronden en onze maatschappij wordt – in vredestijd – steeds meer een oerwoud aan regeltjes. Let op de disclaimer ‘vredestijd’, want in oorlog of urgentie gaan alle regels overboord en lijkt ineens alles mogelijk.
Veel zaken lijken door de veelheid aan details ingewikkeld, maar de essentie blijft meestal eenvoudig. Probeer de basisbeginselen te doorgronden en laat je niet overweldigen door de details. Zorg eerst voor een ‘kapstok’ van de onderliggende principes om de details aan op te hangen.
De verzuchting “Vroeger was alles eenvoudiger” is een andere denkfout. Je vergeet de problemen die er vroeger ook al waren en onthoudt (reconstrueert) alleen de prettige aspecten. Bovendien snapte je vroeger ook niet alles en daardoor leek het eenvoudiger. Daarnaast is ‘alles’ een generalisatie die je beter kan vermijden.
Ervaring helpt maar kan ook gevaarlijk zijn
Documentatie bestuderen is saai werk. Alleen perfectionisten doen dat grondig. De meeste mensen kijken naar het schema van een Ikea meubel en denken dat het een eitje is. Maar dan hebben ze gerekend buiten het vermogen van Ikea om simpele dingen toch lastig te maken. Of om gaten of onderdelen weg te laten waardoor je als consument aan jezelf gaat twijfelen.
Het is vaak makkelijker om advies te vragen aan iemand die het al eens eerder heeft gedaan. Daarmee kan je de ervaring of de herinnering van iemand anders ‘lenen’. Het probleem daarbij is, dat die ervaring rust op verschillen in de manier van leren en een andere voorgeschiedenis heeft.
Ook denken mensen soms heel verschillend met een eigen logica. Alleen al mannen- en vrouwenlogica verschillen enorm: Mannen denken dat ze het snappen en vrouwen gaan ervan uit dat ze gelijk hebben. Twee onwetendheden, die elkaar helaas niet opheffen! Geintje! :-).
Maar ook ‘deskundigen’ zijn vaak veel minder deskundig dan je denkt. Financiële specialisten, met name op het gebied van beleggingen, zijn met hun voorspellingen net zo betrouwbaar als een aap die met pijltjes gooit. En iemand met 20 jaar ervaring heeft mogelijk 19 jaar lang fouten herhaald uit het eerste jaar. Diep inzicht is goudstof en de mensen die het hebben moet je koesteren.
Voorbeelden van onwetendheid
- Iemand vraagt je om een toelichting. Je legt een paar dingen uit en dan zegt de vragensteller al snel: “OK, ik snap het, meer heb ik niet nodig.” Maar al snel blijkt dat de essentie is gemist uit onwetendheid over wat men nog niet weet. Je kan bovendien als adviseur de schuld krijgen als het mis gaat. Wees voorzichtig met adviezen, en nog voorzichtiger met het geven van ongevraagde hulp.
- Je hebt zelf ook een verantwoordelijkheid bij advies en het delen van ervaringen: Probeer zaken uit te leggen als aan een kind van 8, zonder neerbuigend te zijn (niet makkelijk!). Kan je dat niet, dan doorgrond je het onderwerp niet genoeg. Althans: volgens Richard Feynman, (surely you must be joking mr. Feynman)
- Hoe vaak heb je niet gehoord (ook van jezelf): “Oh, maar ik dacht…”. Dat is meestal een voorbeeld van niet ‘denken’ maar een aanname of veronderstelling, een zekerheid die niet op feiten is gebaseerd. Je krijgt bv. het advies: “Je moet er een tik op geven”. Vervolgens haal je een voorhamer en geeft er een flinke knal op. Het resultaat is ‘even Apeldoorn bellen…’. Je vraag na het advies had moeten zijn “Hoe hard en waarmee?”.
Conclusie
Uit het bovenstaande kan je opmaken dat onze onwetendheid zowel een zegen als een vloek is. Dat je met onzekerheid toch kan functioneren is een voordeel. Maar het kan je ook misleiden door aannames die niet door feiten gedekt zijn.
Beslis is sommige gevallen snel met onvolledige informatie en neem op andere momenten de tijd om de consequenties van je keuzes af te wegen.
Wees voorzichtig met de veronderstelling dat je alles snapt, zowel basisprincipes als details. Je (denkt dat je) weet wat je weet en dat is onvolmaakt. Maar je weet niet wat je (nog) niet weet en die onwetendheid maakt je gevaarlijk.
A little bit of knowledge is a dangerous thing.
Uiteindelijk doen we allemaal maar wat – volgens psycholoog Thijs Launspach – en daar heeft hij voor een groot deel gelijk in. Niemand heeft de wijsheid in pacht en dat dient de basis te zijn voor bescheidenheid.
Ga uit van goede intenties en wees bescheiden over je eigen capaciteiten, met uitzondering van je capaciteit om open te staan voor de mening en belangen van anderen. Durf ook eens te zeggen “Geen idee!” of “Nooit over nagedacht!”. Dat is niet dom, maar eerlijk. Veroordelen anderen je daarom, dan weet je precies wat je aan ze hebt (had). Oeps… dat is ook een oordeel!
Laat je niet belemmeren door een gebrek aan kennis. Vraag om hulp en wees bereid om te leren van je fouten. Gebrek aan die laatste twee zijn de grootste fouten die wij maken!
You can ignore your weaknesses, but you can’t expect them to not impact you.
James Clear
Groei voorzichtig!
Het schrijven van dit stukje maakt mij weer eens duidelijk hoe veel ik ‘weet’ en hoe weinig ik snap… Zucht! Maar dat maakt het leven ook weer interessanter!
