Zonder kernwaarden voelen we ons verloren in beslissingen in een wereld vol keuzes. Persoonlijke waarden vormen een essentieel kompas. Ze zijn de diepgewortelde principes die richting geven aan ons leven en bepalen wie we willen zijn. Ze helpen ons bij belangrijke keuzes en geven betekenis aan ons dagelijks handelen.
Het vaststellen van je kernwaarden en hun hiërarchie voor jezelf is meer dan een populaire oefening in persoonlijke groei. Het is een fundamentele stap in het creëren van een doelgericht en authentiek leven.
Je kunt deze ontdekkingstocht zowel in groepsverband als individueel ondernemen. Bij individuele reflectie is het waardevol om je inzichten achteraf te bespreken met een vertrouwenspersoon, die je kan helpen blinde vlekken te ontdekken en kritische vragen te stellen.
Dit artikel helpt bij het identificeren, evalueren en toepassen van je persoonlijke waarden. Of je nu aan het begin van je zelfontdekkingsreis staat of je waardenkompas wilt herijken, deze aanpak helpt je meer helderheid en richting in je leven te vinden.
Kernwaarden en moraal
Bij het verkennen van persoonlijke waarden komen we onvermijdelijk in aanraking met morele vraagstukken. Waarden zijn geen persoonlijke voorkeuren, maar raken aan fundamentele opvattingen over goed en kwaad, rechtvaardig en onrechtvaardig.
De morele dimensie van waarden
Waarden zijn niet objectief waardevast. Als persoonlijke keuzes bestaan ze niet in een vacuüm – ze zijn verweven met de morele kaders van de samenleving. Sommige waarden, zoals eerlijkheid of rechtvaardigheid, hebben een duidelijke ethische component. Andere, zoals creativiteit of avontuurlijkheid, lijken neutraler maar kunnen ook morele implicaties hebben.
Universeel versus persoonlijk
Bepaalde waarden worden vaak als universeel gezien, zoals respect voor mensenleven of fundamentele mensenrechten. De interpretatie en prioriteit verschillen per cultuur en individu.
Wees je er bewust van:
- Dat de oorsprong van je morele overtuigingen ligt in opvoeding, opleiding en ervaringen.
- Conflicten tussen persoonlijke waarden en maatschappelijke normen. En daarmee de balans tussen individuele vrijheid en sociale verantwoordelijkheid.
- De invloed van je waarden op anderen.
Ethische dilemma’s
Bij het leven volgens je waarden kom je voor ethische dilemma’s te staan. Bijvoorbeeld wanneer twee belangrijke waarden botsen, zoals loyaliteit tegenover eerlijkheid.
Deze spanning is normaal en waardevol. Het dwingt je om bewuste keuzes maken en je waarden heroverwegen. Het zet aan tot genuanceerd denken over morele kwesties en flexibel om te gaan met verschillende contexten.
Van moraal naar praktijk
Het vertalen van morele principes naar concrete waarden en gedrag vereist zelfreflectie over je ethische overtuigingen en begrip van de consequenties van je waarden. Overweeg om je standpunten bij te stellen met een balans tussen idealisme en pragmatisme.
Deze morele dimensies maken het vaststellen van persoonlijke waarden meer dan een individuele oefening. Het verbindt je met grotere vragen over hoe we als mensen samenleven en wat waardevol is.
Context kan alles veranderen
Waarden krijgen pas betekenis binnen de context van situaties en omstandigheden. Een waarde als ‘eerlijkheid’ kan in verschillende situaties heel anders uitpakken. Wat in de ene context als eerlijk wordt gezien, kan in een andere ongepast of schadelijk zijn.
Je persoonlijke context verandert met je leeftijd en je levensfase (studie, werk, ouderschap, etc.). Veranderende omstandigheden kunnen je waardenhiërarchie herijken. Negeer dit niet!
Bovendien speelt het leven zich af in verschillende domeinen: Privé en professioneel, Individueel en collectief, korte termijn en lange termijn.
Situationele context
Pas waarden intelligent toe in plaats van rigide vast te houden aan abstracte principes.
Een waarde als ‘directheid’ kan in zakelijke onderhandelingen anders zijn dan in een persoonlijke relatie. In de context van een familiecontext kan ‘zorgzaamheid’ anders zijn dan op de werkvloer. En ‘creativiteit’ manifesteert zich anders in probleemoplossing dan in artistieke expressie.
Culturele verschillen
Waarden worden sterk beïnvloed door culturele context want wat de ene cultuur als respectvol ziet, kan een andere cultuur niet accepteren.
Gemeenschappen kunnen aan dezelfde waarden andere prioriteiten toekennen en culturele achtergronden beïnvloeden de praktische toepassing van waarden.
De uitdaging is om je waarden zo te definiëren en toe te passen dat ze betekenisvol zijn in al deze contexten, zonder dat ze hun kern verliezen.
Moeilijke tijden of crisissituaties stellen je waarden op de proef. Het kan zinvol zijn om vooraf na te denken over hoe waarden onder extreme druk overeind blijven. Welke waarden kunnen in crisissituaties conflicteren en hoe sluit je compromissen zonder je kernwaarden te verloochenen?
Waarden in teams en organisaties
Veel mensen werken in teamverband waarbij de volgende vragen relevant zijn:
- Zijn de waarden van de organisatie formeel vastgelegd en handelt men er consequent naar binnen de organisatiecultuur?
- Hoe verhouden persoonlijke waarden zich tot die van de organisatie?
- Is er aandacht voor het belang van gedeelde waarden in teams en het omgaan met waardenconflicten op de werkvloer.
Anecdote
Een journalist interviewde een veroordeelde crimineel in de gevangenis. Hij vroeg waarom de crimineel een gewelddadig leven had geleid en vaak met justitie in aanraking was gekomen.
“Ach, mijn vader was een gewelddadige alcoholist. Met zo’n rolmodel verval je makkelijk in hetzelfde gedrag.”
De broer van de crimineel kwam op bezoek en de journalist praatte met hem: “U lijkt een andere instelling in het leven te hebben dan uw broer. Hij vertelde mij over uw vader als rolmodel”. De broer antwoordde: “Ja, de tekortkomingen van mijn vader inspireerden mij om betere keuzes te maken”.
Kortom, de waarden die je van huis meekrijgt, kunnen op verschillende manieren op je inwerken. Sommigen geven eraan toe en anderen ontworstelen zich eraan.
Hoe stel je persoonlijke kernwaarden vast?
Er zijn meerdere effectieve methoden om je persoonlijke waarden te identificeren.
1. Waarden-sortering
Dit is de meest bekende benadering maar vergt een meer serieuze aanpak dan doorgaans gebruikelijk.
Begin met een lijst van waarden en sorteer ze op jouw volgorde van belangrijkheid (zeer, redelijk en minder belangrijk, of een schaal van 1-5). De lengte van de lijst is van minder belang, bij lijsten van honderden waarden zijn de verschillen vaak subtiel.
Schrijf je eigen lijst met aantekeningen, gebruik een spreadsheet of post-it blaadjes. Verfijn dit proces tot je 3 tot 5 kernwaarden bovenaan je sortering overhoud die je zeer belangrijk vindt.
Alleen een selectie en volgorde vaststellen geeft weinig houvast voor reflectie. Het helpt als de lijst al een neutrale definitie van de waarden en hun relaties geeft. Je kan die definitie aanvullen met je eigen begrip en toepassing van elke waarde. Dit zorgt dat je nadenkt over de persoonlijke betekenis van elke waarde. Dat ondersteunt ook de rangschikking.
WellNed heeft een (beta-versie) van een webapp beschikbaar die gegevens alleen in je browser opslaat. Open de WellNed waarden webapp (beta). Feedback is bijzonder welkom.
Opmerking: Je kan de webapp volledig gebruiken of alleen voor een eerste selectie van waarden en levensrollen. In het laatste geval download je de selectie van je 10 belangrijkste waarden als een rapport (tekstbestand) om verder te werken in je favoriete tekstverwerker.
2. Reflectie op rolmodellen
Analyseer mensen die je bewondert en identificeer welke waarden zij belichamen die jou aanspreken, zowel uit je omgeving als publieke figuren. Kijk o.a. naar:
- Specifieke acties en keuzes die je bewondert.
- Het verschil tussen hun publieke imago en werkelijke gedrag.
- Hoe ze omgaan met tegenslagen en kritiek.
- Hoe zij hun waarden in praktijk brengen
Realiseer je dat de achtergrond van je rolmodellen sterk kan afwijken van je eigen ervaringen. Je ziet hun huidige denken en handelen – en hun ‘succes’ – maar niet wat ze doorgemaakt hebben. Blinde imitatie is gevaarlijk en daarom is het beter om alleen hun waarden te emuleren die resoneren met jouw levensvisie.
3. Analyse van piekervaringen
Denk terug aan momenten waarop je je het meest voldaan, gelukkig of trots voelde. Welke waarden waren toen aanwezig? Deze momenten onthullen vaak wat je belangrijk vindt.
De valkuil is dat deze piekmomenten meestal maar een klein deel van je leven uitmaken en niet representatief zijn voor je huidige en gewenste toekomstige leven.
Het gezegde is: “Plagiaat is de mooiste vorm van bewondering”, maar de consequentie is dat je daardoor niet jezelf bent, alleen een kopie en in het slechtste geval een vage schim van het origineel. Wees de beste versie van jezelf met bewonderenswaardige en constructieve eigenschappen van je rolmodellen.
4. Toekomstvisie
Stel je voor hoe je een beter mens kan zijn of hoe je leven er over 10 jaar uitziet in een ideaal scenario. Welke waarden komen naar voren in dat toekomstbeeld?
Je kunt je analyse van de ondersteunende waarden als een brief aan je toekomstige zelf schrijven. Bijvoorbeeld met brieven om de 1, 2 tot 5 jaar. Geef niet alleen je waarden aan maar ook de manier van denken en de acties die erbij passen.
5. Frustratie-analyse
Onderzoek situaties die je frustreren of boos maken. Dit wijst vaak op geschonden waarden. Bijvoorbeeld, als je boos wordt over oneerlijkheid, is ‘rechtvaardigheid’ mogelijk een kernwaarde voor jou.
Het risico van deze benadering is onvrede. Je gaat uit van wat je niet wilt. Dit kan je uitdrukken als waarden die je frustraties omzetten in constructieve voornemens. Je kan deze benadering zien als een anti-visie op je leven. Zie ook de anekdote in de inleiding.
Je kan nadenken waarom je lijstje van 3-5 kernwaarden belangrijk is en in welke context je ze kan toepassen.
Periodieke evaluatie van kernwaarden
Een regelmatige evaluatie van je waarden is essentieel om ze levend en relevant te houden. Dit proces helpt je om je ontwikkeling te monitoren en je waarden bij te stellen. Hier is een praktische aanpak:
Evaluatievragen
- Welke waarden hebben recent mijn beslissingen beïnvloed?
- Zijn er verwaarloosde waarden? Waarom?
- Welke nieuwe ervaringen hebben mijn perspectief op bepaalde waarden veranderd?
- Zijn mijn huidige waarden nog authentiek voor wie ik nu ben?
- Welke waarden hebben aan betekenis gewonnen of verloren?
Evaluatiefrequentie
- Doe elke maand een korte check-in door je waarden door te nemen.
- Voer elk kwartaal een diepere reflectie uit over hun relevantie en eventuele aanpassingen.
- Plan jaarlijks een uitgebreide herziening van je waarden door ze te toetsen aan de toepassing of het negeren ervan voor je denken en handelen.
Het is aan te bevelen om een waardenlogboek bij te houden. Noteer concrete voorbeelden van situaties waarin waarden werden toegepast of uitgedaagd. Schrijf reflecties over de ontwikkeling van je waarden. Leg verbanden tussen je waarden en toekomstdoelen.
Kernwaarden in de praktijk
Het identificeren van je waarden is slechts het begin. De echte uitdaging ligt in het consequent toepassen ervan in je dagelijkse leven. Dit vereist:
- Een concrete vertaling van abstracte waarden naar dagelijks gedrag en gewoontes.
- Het herkennen van situaties waarin waarden relevant zijn.
- Manieren vinden om jezelf te monitoren en bij te sturen.
Praktische toepassingen:
- Gebruik je waarden als beslissingsfilter bij belangrijke keuzes en creëer gewoontes die je waarden ondersteunen.
- Evalueer wekelijks één situatie waarin je waarden werden uitgedaagd. Plan wekelijks activiteiten die direct verbonden zijn met je kernwaarden.
- Deel je waarden met vertrouwenspersonen die je kunnen helpen ze na te leven.
Conclusies
Het formeel vaststellen van je waarden is een belangrijk proces dat je veel over jezelf leert. Daarom speelt het een grote rol bij persoonlijke groei.
Het is essentieel om te beseffen dat leven volgens je waarden een doorlopend proces is. Je waarden kunnen evolueren naarmate je groeit en nieuwe ervaringen opdoet en vormen een kompas voor je keuzes en gedrag. Herijk dat kompas periodiek, minimaal jaarlijks.
Leven volgens je waarden is niet eenvoudig. Een klassiek voorbeeld is mensen die op zondag zeer gelovig zijn, maar doordeweeks alles doen wat God verboden heeft.
Authentiek je waarden toepassen kan soms conflict opleveren waar anderen denken dat je rigide bent. Maar de enige die daar een oordeel over mag vellen ben jijzelf. Respecteer de mening van anderen maar vaar je eigen koers. Wanneer je stelselmatig in conflict over waarden komt, is het tijd om de feedback van anderen serieus te nemen. Je kan dan het milieu waarin je jezelf beweegt onder de loep nemen of je eigen instelling met vertrouwenspersonen bespreken.
Zonder waarden kan je gaan zwalken. Met waarden kan je waarde aan je leven toevoegen en rust en zelfvertrouwen winnen.
