Gekwetste mensen kwetsen mensen

Waarom gedragen sommige mensen zich op een onvolwassen manier? Van bot tot asociaal, onverschillig tot agressief. Je kan ze vermijden als ‘toxisch’ om te voorkomen dat ze jou uit je evenwicht halen, maar dat lost het probleem niet op.
Niet zelden blijkt de oorzaak te liggen in het feit dat ze eerder in hun leven zelf gekwetst zijn. Ze zien daardoor instinctief allerlei signalen als een aanleiding om in de verdediging te schieten. Dat rechtvaardigt hun gedrag niet, maar gekwetste mensen zijn zich vaak niet bewust van de effecten en consequenties van hun disfunctioneren.

Hun emotionele schade komt vaak door blootstelling aan – soms langdurige – fysieke of mentale agressie of negativiteit. De pijn die ze voelen zet ze aan tot verschillende vormen van verdediging. Daarbij zijn ze er niet per definitie op uit om anderen te kwetsen maar ze hebben wel een onderontwikkeld zelfbewustzijn van hun onaangepaste gedrag. Onzekerheid is niet zelden een belangrijke component waarbij het vertrouwen in anderen laag is en de verwachtingen evenredig zijn.

Gevolgen van emotionele schade

Sommige mensen zijn nu eenmaal minder weerbaar dan anderen maar mensen met emotionele schade reageren vaak vanuit hun kwetsbaarheid op verschillende manieren. Ze vechten, vluchten of bevriezen (fight, flight, freeze).

Vechten

Wanneer je de indruk hebt dat iemand je aanvalt, dan is een instinctieve reactie om te kiezen voor een tegenaanval. Beschadigde mensen nemen sneller aan dat anderen hen aanvallen en kunnen dan fel reageren. Een onschuldig bedoelde vraag of een spraakverwarring kan dan de aanleiding zijn voor een agressieve reactie. Dat kan verbaal zijn met negatieve opmerkingen (sarcasme of afwijzing) maar ook fysiek (dreigen of vastpakken).
Populair heet dat een ‘kort lontje’, maar in feite is het een muis met een lange staart. Het probleem is niet de actuele situatie maar de manier waarop ze met het heden omgaan doordat ze het verleden niet goed hebben verwerkt.

Vluchten

De tweede verdedigingsstrategie is om de confrontatie uit de weg te gaan. Dat kan verschillende vormen aannemen. Ze kunnen dicht klappen met opmerkingen als “ik weet het niet”, aangeven dat ze niet betrokken willen zijn of zich zelfs fysiek terugtrekken om afstand te nemen. Ze vermijden liever contact en openheid omdat ze anderen niet te dichtbij willen laten komen.

Bevriezen

Het laatste afweer mechanisme is om net te doen of je er niet bent. Struisvogelgedrag dat wel bij mensen maar niet bij struisvogels voorkomt. Ze bevriezen letterlijk en gedragen zich dan afstandelijk, willen niet opvallen, reageren niet op toenadering en wijzen hulp af. De reacties kunnen zijn “ik hoor wel wat er besloten wordt”, “dat gaat mij toch niet aan”, etc.

Herken het gedrag van gekwetste mensen

Sommige mensen die overkomen als ‘botteriken’ zijn gekwetste mensen, maar hoe herken je ze? Als ze de bovenstaande kenmerken vertonen, dan kan hun gedrag een verdediging zijn.

Een andere rode vlag is weigeren om anderen te respecteren of ander onvolwassen gedrag vertonen. Ook het afschuiven van verantwoordelijkheden kan je als verdediging interpreteren. Door anderen en omstandigheden de schuld te geven, proberen ze kwetsing door schuldgevoel te vermijden. Ook het vermijden van risico’s, extreme behoudendheid en zwart-wit denken kunnen indicaties zijn.

Soms wordt cynisme en sarcasme verpakt als ‘humor’. Een scherpe tong kan een aanval zijn, als ‘binnenkomer’ (schot voor de boeg) of als reactie.

Passief-agressief gedrag door niet te reageren of afstandelijk blijven zijn andere vormen. In extremere gevallen kan zelfs sprake zijn van dissociatie waarbij ratio en gevoelens gescheiden worden als verdedigingsmechanisme. Stille wateren kunnen dan diepe gronden hebben en onderhuidse problemen verbergen.

Hoe ga je om met gekwetste mensen?

De basis van het probleem is de angst voor herhaling van negatieve ervaringen. Daardoor vertonen ze één of meerdere van de drie verdedigingsmechanismen en bijbehorend gedrag.

Tegengas geven door een confrontatie geeft doorgaans een tegengesteld resultaat. De loopgravenoorlog begint dan pas goed. Meningen tegenover elkaar stellen leidt snel tot een escalatie. Het is vooral een emotioneel probleem wat niet makkelijk rationeel aan te pakken is. Open belangstelling, begrip en geduld hebben meer kans van slagen.

Probeer de oorzaken van onaangepast gedrag te doorgronden in rustige, geïnteresseerde en open gesprekken. Daarmee kan je bewustwording kweken van hun gedrag en de consequenties ervan voor henzelf en anderen. Door zonder oordeel te vragen waarom ze zich zo gedragen geef je ze de kans om daar zelf over na te denken. Vraag niet “Waarom doe je rot/raar/bot/lelijk?” maar vraag “Waarom zeg of doe je dat?”.

De eerste reactie kan vaak zijn, “Hoezo?” wat een gebrek aan zelfbewustzijn aangeeft. Je kan zinvol reageren door te zeggen dat je graag wilt weten waar het gedrag (zonder een oordeel te noemen) vandaan komt. Stel een open vraag als “Waarom doe/zeg/denk je dat?”. Doe dat niet met je armen over elkaar geslagen of ‘strijdbaar’ met je handen op je heupen. Toon vriendelijke belangstelling houdt een rustige toon aan. Straal belangstelling en rust uit, zeg niet te veel en geef de ander de gelegenheid om zich uit te drukken.

Vertrouwen

Geef ze de tijd en de rust om vertrouwen te kweken. Niets opdringen maar rustig aanwezig zijn – zelfs in stilte – zodat ze zich geaccepteerd voelen. Je kan af en toe een vraag stellen waarom ze zich zo gedragen. Help ze om tot eigen conclusies te komen.
Soms loopt zo’n opening stuk op de weigering erop in te gaan (bevriezen of vluchten), maar het signaal is duidelijk dat je het niet over je kant laat gaan zonder een confrontatie aan te gaan.

In vervolggesprekken kan je proberen na te gaan welke situaties herinneringen aan de oorspronkelijke kwetsing(en) oproepen. Er is ook een kans dat de kwetser in tweede instantie met ‘verklaringen’ aankomt, soms zelfs na geruime tijd. Dat kan aangeven dat er enig zelfbewustzijn op gang komt.

In extreme gevallen kan er sprake zijn van pathologisch gedrag en is professionele hulp van een therapeut, psycholoog of zelfs een psychiater nodig. Maar vaak is een luisterend oor en het kweken van bewustwording voldoende om de situatie te verbeteren.

Communicatie en erkenning emoties

Bij onaangepast en onvolwassen gedrag geeft tegengas al snel escalatie. Een confrontatie waarbij meningen tegenover elkaar staan is als schreeuwen terwijl beide partijen de vingers in de oren stoppen.

Als je stelt “Ik merk dat je boos of geïrriteerd bent, maar waar komt dat vandaan?” dan hou je de communicatie open. Ongetwijfeld volgt dan een uitgebreid verhaal, maar de ‘feiten’ hebben zelden een directe en inhoudelijke relatie tot het gedrag. Een vervolgvraag kan zijn “Is er iets wat je kan doen om herhaling te voorkomen?”. Meestal willen ze dan het gedrag van andere mensen aanpassen of de organisatie moet omgegooid worden naar hun wensen. Met “wat is de kans dat je dat voor elkaar krijgt en wat is het alternatief?” geef je ze de kans om constructief na te denken.

Het belangrijkste is dat je vragen stelt in plaats van oplossingen aan te dragen. Je wil eerst bewustwording van het gedrag en dat kan zonder confrontatie met andere meningen bereikt worden door inzichtelijke vragen te stellen. Laat je de ander zich uitdrukken over emoties en overwegingen om tot enig inzicht en helderheid te komen.

Vergeet niet dat het aanstootgevende gedrag hoofdzakelijk emotioneel is en niet rationeel. Door zelf kalm te blijven en vragen te stellen waarmee je aangeeft dat je ze de kans geeft om helderheid te krijgen, creëer je openingen in hun afweer. Open vragen geven ze de gelegenheid om zelf na te denken over hun uitlatingen, gedachten en de consequenties ervan. Een andere omgeving met een wandeling of een kopje thee of koffie geeft ze de gelegenheid om tot rust te komen. Vertrouwen winnen door luisteren en vragen stellen betaald zich terug in het afzwakken van de emotionele reacties en een benadering waarbij je partijen in conflicten bij elkaar kunt brengen.

Conclusie

Veel onaangepast gedrag en eruit voortkomende conflicten hebben een emotionele oorzaak. Door die emoties te erkennen en naar achtergronden te vragen zonder veroordeling, los je meer op dan met verwijten en tegengas.

Deze situatie kan je tegenkomen op je werk, in je relatie, bij vriendschappelijke contacten en de uitoefening van hobby’s. Probeer er met geduld en begrip iets aan te doen.

Mensen een spiegel voorhouden heeft niet zelden tot resultaat dat men schrikt van wat men ziet. Van “Ben ik dat?” naar “Zo wil ik niet zijn!”. Zelfkennis is een deugd en wanneer er onbewuste drijfveren boven water komen, leg je de basis voor verbetering, wederzijds begrip en voor groei. Ongetwijfeld kan je jezelf daar ook op betrappen.