Je instelling in het leven, je ‘mindset’, wordt bepaald door de waarden en normen die je wilt nastreven. Waarden zijn de zaken die jij het meest belangrijk acht in je leven om je denken en handelen aan te toetsen. Normen zijn veelal sociaal bepaald maar ook een persoonlijke keuze om ze wel of niet te accepteren.
Neem de tijd om eens diep over deze dingen na te denken en er met vrienden over te praten.
Deugden zijn gewoontes die verbonden zijn aan de waarden en normen die je wilt nastreven. Het is makkelijker om een deugd als een gewoonte aan te leren dan je steeds bewust te zijn van je waarden.
Het totaal van je waarden (deugden), normen, overtuigingen en de instelling die er uit voortkomt kan je je eigen filosofie noemen. Het is goed om intrinsieke waarden te hebben en ze niet (te veel) af te laten hangen van de context waarin je ze toepast. Waarom zou je jezelf bv. tegenover kennissen of vreemden anders opstellen dan tegenover vrienden, afgezien van de vertrouwdheid waarmee je met mensen omgaat.
Waarden bepalen en onderling afwegen
Bij waarden gaat het om je oordeel en je overtuigingen. Wat vindt je van bepaalde situaties en verhoudingen tussen individuen en groepen? Waar ben je zeker van, en is dat terecht? Je kan van mening zijn dat mensen met een bepaalde achtergrond en gedrag niet te vertrouwen zijn, maar is dat op basis van concrete ervaringen of alleen omdat ze ‘anders’ zijn?
Er wordt soms een onderscheid gemaakt tussen waarden of kernwaarden. Je kernwaarden zijn de fundamentele eigenschappen die jou de persoon maken die je bent als een sub-set van de grotere hoeveelheid waarden die je hebt. Iedereen heeft zijn eigen set aan ongeschreven (kern)waarden die elk van ons uniek maken en ook gedreven zijn door onze ervaringen. Vooral het feit dat waarden voor de meeste mensen ‘ongeschreven’ zijn kan een probleem zijn. Je denkt dat je hecht aan een bepaalde waarde totdat je plotseling voor een keuze wordt gesteld
Voor de één weegt Verantwoordelijkheid zwaarder en voor de ander is Geluk belangrijker. Deze keuzes komen in belangrijke mate uit je karakter en je opvoeding. Om jouw kernwaarden te bepalen kies je er meestal een aantal uit een lange lijst (50 tot honderden waarden). Vervolgens rangschik je ze naar belangrijkheid voor jou. Daadkracht kan belangrijk voor je zijn, maar zijn daden (en de status die er aan verbonden kan zin) belangrijker voor jou dan je Vriendschappen? Het is goed om voor jezelf een afweging tussen jouw kernwaarden te maken.
Het is goed om je regelmatig – bv. een paar keer per jaar – af te vragen of leeft volgens de lijst met waarden die jouw het meest aanspreken. Je kan bv. Hulpvaardigheid op de lijst zetten, maar je kan er in de praktijk te weinig bent, dan is die discrepantie tussen denken en doen
Zie o.a. deze Kernwaarden lijst en een andere insteek in het artikel Geen normen en waarden, maar deugden.
Overtuigingen op basis van waarden
Je overtuigingen zijn soms moeilijk te onderscheiden van je waarden. Je kan er van overtuigd zijn dat wel of niet ‘eerlijke’ kansen krijgt in het leven of dat je iets wel of niet kunt. V.w.b. dat laatste merkte Henry Ford fijntjes op, “Of je geloofd in wel of niet, je hebt gelijk”, oftewel je overtuigingen bepalen je handelen en daarmee je succes in het bereiken van je doelstellingen.
Een heel belangrijke overtuiging is of je denkt dat je kennis en vaardigheden beperkt zijn of (in principe) onbeperkt. Daardoor krijg je een statische of een groei mindset. Vroeger was het gezegde “Als je voor een dubbeltje geboren bent, dan wordt je nooit een kwartje”. Dus hebben we het kwartje maar afgeschaft… sorry… ik kon deze inkopper even niet laten.
In een ‘rangen en standen’ maatschappij was de sociale mobiliteit beperkt. Daar kon een kind van de schoenlapper zelden een hogere maatschappelijke positie bereiken. Tegenwoordig zijn er weinig beperkingen meer om te bereiken wat je wilt. Er zijn wel subtiele krachten die je kunnen afremmen, maar als je een passie hebt voor een bepaald doel, dan is het aan je zelf om daar een succes van te maken.
Beperkende overtuigingen (limiting beliefs) zijn voor heel veel mensen een rem op hun capaciteiten. Je hoort mensen zeggen “Ach, ik kan dat niet!” of “Dat is te moeilijk (voor mij)!”. Dat kan een gebrek aan zelfvertrouwen zijn maar vaker angst voor falen of negatieve consequenties (wat anderen er van denken). Soms zelfs angst voor succes omdat er veel op je af kan komen als je plannetjes plotseling gaan lopen en je overweldigd dreigt te raken. Om succes op te kunnen vangen heb je niet alleen kracht nodig maar ook goede mensen om je heen die je kunnen helpen.
Stoïcisme – van oud naar modern
Een filosofische stroming die de afgelopen jaren weer aan populariteit wint, is het Stoïcisme. Dit is niet te verwarren met de verbasterde betekenis van ‘stoïcijns’ in het Nederlands. Dat laatste slaat op iemand met een onverstoorbare instelling (en is een beetje een saaie piet). Als filosofie is het een praktische levensbeschouwing uit het klassieke Griekenland die ook later in het Romeinse rijk veel aanhangers had. Het is een instelling die verrassend genoeg heel goed in te passen is in de moderne maatschappij.
Wat zijn de kerndeugden die de Stoïcijnen nastreefden?
- Wijsheid en nuchterheid: een goed karakter, een goed inschattingsvermogen, hogere doelen stellen, vindingrijkheid en het accepteren van de zaken die we niet kunnen beheersen. Leef bewust om je kwaliteiten optimaal te ontwikkelen en te gebruiken.
- Moed en doorzettingsvermogen: zelfvertrouwen, liefde voor je werk, doorzetten, en volhardend zijn met betrekking tot zaken die we liever uit de weg gaan. Werk actief om zelfstandig te zijn in denken en handelen.
- Rechtvaardigheid: empathie, redelijkheid, vriendelijkheid, rekening houden met anderen, anderen willen helpen en weigeren anderen te benadelen. Streef het bewust na als basis voor je eigen karakter.
- Matigheid: beheers je emoties, eet bescheiden, leef duurzaam, gedraag je beschaafd. Zoek de gulden middenweg in gedachten en gedrag.
Beheersing en mindset
Een kernthema van deze mindset is “het accepteren van wat we niet kunnen beheersen”. Waarom is een stoïcijn zo “uitgestreken”? Niet omdat hij of zij de emotie onderdrukt, maar door herkenning van emoties als iets waarover je controle hebt. Bv. iemand geeft je geen voorrang of zegt iets lelijks tegen je. Je kan je dan kwaad maken, maar waarom? Hoewel je de daad van de ander niet kan beïnvloeden, heb je wel invloed op de emotie (boosheid) die bij je opkomt. En die emotie is jouw interpretatie en niet een noodzakelijke consequentie van de handeling van de ander.
Zie ook De blije Stoïcijn.
