Filosofie

Een filosoof is iemand die “houdt van wijsheid”. Niet meer en niet minder.
Dat “houden van” vertaalt zich in kennis en inzichten om het fundamentele karakter de wereld om je heen beter te begrijpen. Filosofie is niet alleen het terrein van kamergeleerden en kluizenaars die over de zin van het leven filosoferen of mediteren. Iedereen heeft namelijk zijn eigen filosofie als visie op het leven.

“Shit happens” kan je ook een filosofie noemen maar daar is weinig “wijs”. Je schouders ophalen over de wereld is het aanvaarden van de wet van Murphy, wat mis kan gaan dat gaat dan ook mis.
Iets meer filosofisch is om te aanvaarden dat je op veel zaken geen invloed kan uitoefenen. Daarom is het verspilde moeite om je er druk over te maken. Maar ook in dat geval zal je besef van ethiek je de keuze stellen of je misstanden moet accepteren. Of dat je moreel verplicht bent om je er tegen te verzetten of in ieder geval je afkeuring kenbaar te maken.

Religieuze filosofieën

Religies hebben hun eigen filosofie die al dan niet op wijsheid is gebaseerd maar vaker op het “geloof” in immateriële zaken.

• Christelijk / Islam
• Boeddhisme / Stoïcisme
• Jedi ridders: toekomstige ethiek?
• etc.

Filosoferen

Formele filosofische richtingen gaan uit van een elementaire visie waaruit een wereldbeeld wordt afgeleid.

Onze kennis van de wereld en het heelal neemt nog steeds toe. Maar hoe meer we weten groeit het besef hoe weinig we begrijpen of doorgronden. Ook de exacte wetenschap en fysica komt op een niveau waar “de hand van een schepper” vermoed wordt of een intelligentie achter het ontwerp van de wereld om ons heen. Er zijn zelfs mensen die stellen dat we leven in een levensechte simulatie in een buitenaardse computer. En wanneer is het dan “Game over”?

Maar wat hebben we daar aan in ons dagelijks bestaan?
Dat hangt er van af wat je wil bereiken tijdens je tijd op deze aarde. Wil je een een “deuk maken in het universum” zoals Steve Jobs opmerkte of op een meer bescheiden wijze positief bijdragen aan de maatschappij. Jouw instelling is jouw filosofie en bepaald je handelen.

Zie 11 levenswijsheden van invloedrijke personen.

Modern Stoïcisme

Door de eeuwen heen tonen diverse wijsgeren steeds weer interesse voor de praktische wijsheden van het Stoïcisme. Deze filosofie is ontstaan in het oude Griekenland met wortels in de leer van Socrates en Plato en later overgenomen door de Romeinen. Delen ervan zijn weer door de vroege Christenen gebruikt als basis voor de ethiek van elementen van de Christelijke leer.

Een moderne filosoof als Bertrand Russel maar ook Nietzsche en Descartes ontleenden elementen van hun benadering aan het Stoïcisme. In de vorige eeuw werd het gebruikt als de basis voor effectieve psychotherapie via Cognitive Behavioral Therapy (CBT) en varianten daarop.

Ook in de 21 eeuw is er hernieuwd aandacht voor het Stoïcisme.  We kennen deze filosofie het best door de geschriften van de Romeinse wijsgeren Seneca, Epictetus, en Marcus Aurelius. De eerste was een vermogend senator, Epictetus was een een (ex)slaaf, en laatste was nota bene een Romeinse keizer.

Het Nederlandse woord Stoïcijn heeft een misleidende betekenis – binnenvetter, geen reacties tonen – die totaal anders is dan de filosofie.

Basisbegrippen van het Stoïcisme

De essentie van het Stoïcisme is (kort door de bocht):

• We hebben alleen de beheersing over onze gedachten. Al het andere (inclusief veel processen in onze lichaam) liggen daarbuiten. Dus waarom laat je je emoties regeren door externe gebeurtenissen? Het feit is niet de emotie. Chill!
• De deugden die je moet nastreven zijn: Wijsheid, Moed, Rechtvaardigheid en Matigheid. Dit zijn idealen die vrijwel onmogelijk perfect te bereiken zijn maar wel een leidraad voor persoonlijke kwaliteiten.
• Streef sereniteit na, innerlijke rust en evenwicht.
• Werk hard maar zet je in voor andere mensen.

Kortom, gezonde uitgangspunten die wij in de jachtige moderne tijd goed kunnen gebruiken. Geen wonder dat er weer belangstelling is voor deze wijsheden.

Zie ModernStoicism.com

Stoïcijns en filosofisch reageren

Het is geen kwestie van emoties oppotten maar ze herkennen voor wat ze zijn en ze daarom kunnen relatieveren of negeren.
Een voorbeeld: Waarom zou je kwaad zijn op iemand die je afsnijd in het verkeer? Je schrikt er hooguit even van. Was de drieste actie persoonlijk bedoeld? Nee! Dus waar maak je je druk over. Je kan je zelfs niet druk maken over het asociale gedrag en hooguit rustig vragen “wat schiet je daar mee op?”.

Woedde is zinloos. Onmatige vreugde evenzeer. Vier overwinningen die het gevolg zijn van hard werk maar niet te uitbundig.

Er zijn voorbeelden van Stoïcijnen die in gevangenschap hun waardigheid wisten te behouden omdat ze beseften dat ze geen controle hadden over hun omstandigheden. Daarom konden  ze deze als een gegeven accepteren.

Filosofie door de millennia heen

Een stukje geschiedenis voor wie daar interesse voor heeft (toegift).

Analytische filosofie (1880-1980), Bertrand Russell
Deel de werkelijkheid op stukjes hakken en gebruik logica en empirie (waarnemingen) om tot de ultieme waarheid te komen. Zo maken we stap voor stap voortgang.

Postmodernisme (1970-1990), Foucault
De mens is irrationeel kan slechts gebrekkig communiceren met anderen omdat taal een beperkt medium is. Zelf iets weten is al moeilijk en kennis doorgeven nog moeilijker. Het gevolg is dat iedereen zijn eigen interpretatie maakt van de onduidelijk geformuleerde kennis van anderen.

Pragmatisme (1880-1980), Sanders Peirce, William James, John Dewey
Iets is waar als het in praktijk werkt. Praktisch nut of maatschappelijke voordeel telt.

Existentialisme (1850-1950), Nietzsche, Kierkegaard en Sartre, ook een literaire stroming
Er is geen God en ieder individu moet een eigen betekenis geven aan het anders volstrekt zinloze leven.

Fenomenologie (1879-1930), Husserl
Alleen directe en intuïtieve ervaring van verschijnselen kunnen gebruikt worden om eigenschappen te beredeneren.

Materialisme (1600-1900), Marx
Alles is terug te voeren tot materie (fysica, atomen, chemie).

Idealisme (1800-1900), Hegel
Alleen wat we onze gedachten zijn direct waarneembaar, de externe wereld is perceptie en interpretatie.

Rationalisme (1640-1800), Descartes
Alleen logisch redeneren leidt tot kennis.

Empirisme (1690-1770), Locke
We kunnen alleen kennis te vergaren door wetenschappelijke aannames te testen.

Stoïcisme, Grieks en Romeins
Negatieve emoties zijn foute conclusies en reacties uit zaken buiten onze controle. Het is wijsheid om die emoties af te wijzen en er geen oordelen aan te verbinden. De filosofie bestaat uit praktische adviezen over het dagelijks leven. Niet alleen bestuderen maar toepassen.

Epicurisme, Grieks
Alle waarneembare fenomenen in de wereld zijn verklaarbaar.

Scepticisme en Cynisme, oud-Grieks
Absolute zekerheid bestaat niet, neem alles met een korrel zout

Aristotelus, oud-Grieks (384-322 BC)
Een enorm invloedrijke filosoof die bijdragen leverde op het gebied van logica, metafysica, wiskunde,  fysica, biologie, botanie, ethica, politiek, landbouw, medische wetenschap, dans en theater. Een ‘renaissance man’ van de oudheid.

Plato, oud-Grieks (428-423 BC)
Leerling van Socrates. De grondlegger van de Academie in Athene, het eerste instituut voor hogere kennis. Veel van zijn leer is de grondslag van de Europese/Westerse filosofie.

Socrates, oud-Grieks (469-399 BC)
Leer door kritische vragen te stellen… over alles.
De leermeester van Plato via welke we Socrates kennen (er zijn geen eigen werken van Socrates overgebleven alleen verhalen over hem).