Hoe kan een Stoïcijn blij zijn? Het Stoïcisme is een sobere filosofie en de aanhangers zijn sombere mensen?

Volgens het woordenboek is een Stoïcijn: niet te verstoren, onverstoorbaar, flegmatisch. Iemand met ‘stoïcijnse kalmte en gelatenheid’. De definitie in de Nederlandse woordenboeken verschilt van de essentie van het Stoïcisme als filosofie uit het oude Griekenland en het Romeinse Rijk.
Een oude filosofie
Veel ‘wijsheden’ van de filosofen Socrates en Plato van 2500 jaar geleden zijn nog steeds wijs en bevatten tijdloze waarheden.
In het oude Athene waren er veel filosofische stromingen met hun eigen levensvisie. Een daarvan is het Stoïcisme met Zeno als grondlegger.
Zeno was een minder ‘originele’ denker dan Socrates en Plato, maar hij maakte een praktische synthese van leringen van zijn voorgangers en leermeesters. Dit zie je ook bij andere Stoïcijnse leermeesters. Ze zijn geen goeroes die ‘waarheden’ als dogma’s verkondigen, maar voegen praktische inzichten toe aan de kennis van hun voorgangers en proberen je aan het denken te zetten. Dat was ook de kracht van Socrates, hoewel hem dat fataal werd.
Na de Grieken namen veel Romeinen de Stoïcijnse principes over, met denkers als Seneca, Aurelius, Epictetus en Rufus. De vroege Christenen in het Rome van net na het begin van onze jaartelling namen elementen van het Stoïcisme over.
Zo zijn oude Griekse wijsheden in onze westerse maatschappij doorgesijpeld. Bijna niemand herkent hun oorsprong meer.
Is Stoïcisme nog actueel in de 21e eeuw?
We staan aan het begin van de 21e eeuw, een nieuw millennium, een nieuwe Gouden eeuw met spectaculaire wetenschappelijke, technische en hopelijk maatschappelijke ontwikkelingen. En er is weer een hernieuwde aandacht voor het Stoïcisme dat verrassend toepasbaar blijkt in onze dynamische maatschappij.
Deze filosofie is door de eeuwen heen ‘levend’ gehouden door denkers als Erasmus (1466-1536), Ralph Waldo Emerson (1803-1882), Bertrand Russell (1872-1970) en vele anderen.
De Stoïcijnse principes werden door veel filosofen opgepikt, niet altijd onder die naam. Het is geen dode en vergeten leer maar een niet-dogmatische levenshouding die strookt met moderne psychologische inzichten. Zie The Happiness Hypothesis van Jonathan Haidt, “finding modern truth in ancient wisdom”).
Anno nu is het Stoïcisme een effectieve tegenhanger van ons jachtige bestaan met een stortvloed aan informatie en (te) weinig inzicht en wijsheid. Als praktische filosofie is het een gezond alternatief voor het missen van spiritualiteit en geeft het ons leven structuur. We hebben dat nodig met leeglopen van de kerken en verminderde aandacht voor andere spiritualiteit. Er is een gebrek aan tijdloze normen en waarden.
Wat is de kern van het Stoïcisme?
De Stoïcijnse levenshouding begint met Areté, het nastreven van zelfontplooiing en je potentieel. We bereiken persoonlijke groei door fundamentele deugden na te streven. Het doel is gelijkmoedigheid (tranquility) bereiken om uitdagingen met weinig stress te verwerken.
Bereik dit door de volgende vier ‘kardinale’ deugden na te streven:
- Wijsheid: Kennis, gezond verstand, goed inschattingsvermogen, snel van begrip en omgaan met beschikbare middelen.
- Moed: Volhoudend, zelfvertrouwen, ruimdenkend, opgewekt en ijverig.
- Rechtvaardigheid: Respectvol, eerlijk, oprecht en anderen de ruimte geven.
- Matigheid: Persoonlijke discipline, bescheidenheid en controle over je denken en handelen.
Deze deugden grijpen in als een eenheid. Als je de ene deugd hebt of wilt hebben, dan moet je ook de andere nastreven. Ze versterken elkaar.
Slechte gewoonten zijn lichtvaardigheid (onverschilligheid), onrechtvaardigheid (graaien) en onmatigheid (ongecontroleerd).
Stoïcijnse principes

De kern is om negatieve emoties te beperken en voorwaarden voor dankbaarheid en geluk te scheppen. Hiervoor leef je volgens principes.
- Je kunt alle zaken in het leven (met praktische grijstinten) onderbrengen in de categorieën Goed, Slecht of Onbestemd.
- Je hebt geen controle over externe zaken, maar alleen over je geest, houding en reacties. Anderen hebben ook geen controle over jouw geest, dus kan niemand je echt raken. Jouw emotie over een voorval (hoe naar ook) is niet hetzelfde als het voorval!
- Leef “volgens de natuur” (in evenwicht natuurlijke processen) en laat je niet verleiden door de materialistische extremen van de huidige maatschappij.
- Wees eerlijk tegenover jezelf en anderen. Evalueer dagelijks je prestaties en zie gebeurtenissen objectief.
- Tijd is kostbaar. Gebruik het verstandig. Vermijd uitstelgedrag en leef bewust in het moment (mindful). Wees je bewust van waar je de meeste tijd aan besteedt.
- Alles is vergankelijk. Bereid je mentaal voor op het verliezen van mensen en bezittingen. Ook jij bent vergankelijk, dus denk na over je sterfelijkheid. Hoe wil je dat mensen zich jouw leven herinneren? Positief? Handel daar dan naar!
Pas je principes toe, maar dring ze anderen niet op.
Controle over gedachten en emoties

De Stoïcijn kenmerkt zich door een innerlijke rust die alle levensgebeurtenissen kan herkennen en erkennen.
Wees tevreden met wat je hebt en hecht er niet te veel aan. Het is fijn om een huis te hebben, maar als het wegspoelt, ben je goed verzekerd en herbouw je op een veiligere plek.
Erken je emoties als losstaand van externe feiten. De emotie in jouw geest is niet hetzelfde als de aanleiding. Herken de opkomende emoties – je blijft een mens – en geef deze de juiste plaats zodat ze je niet overmannen. Of zoals Nassim Taleb zegt: “Don’t suppress emotions, domesticate them”.
Een Stoïcijn reageert niet zomaar met een uitgestreken gelaat. Wanneer hij of zij een emotie voelt opkomen, realiseert hij of zij zich dat degene die je – expres, per abuis of onvermoed – iets aandoet, geen controle over je heeft. En dus kan je het voorval en de emotie negeren of relativeren.
Bedenk dat de gebeurtenis en de emotie – door interpretatie en oordeel – niet hetzelfde zijn. Koppel ze niet automatisch, maar wees je bewust (mindful) waarom een gebeurtenis een emotie oproept en wat je daar rationeel mee kan doen.
Het Stoïcisme is voorbereiding op het leven
Een Stoïcijn bereidt zich voor op onverwachte voorvallen. Niet als een “Be Prepared” padvinder, maar om mentaal voorbereid te zijn.
- De kans op een lekke band is klein, tenzij je wist dat je de band al eens had beschadigd. Een lekke band is vervelend, maar het heeft geen zin om de band de schuld te geven (en er tegen te schoppen).
- De kans op files naar een afspraak is groot, omdat er vaak files in die richting staan. Dan ga je een half uur eerder van huis. Je bereidt je voor op het gesprek.
- Is de gesprekspartner positief of negatief? Hoe moet je reageren? Meedenken en meevoelen, je in de positie van de ander verplaatsen en samen tot het beste resultaat komen.
Met deze instelling maak je vrienden, haal je klanten binnen, en draag je positief bij aan de maatschappij. Niet door te graaien en mensen voor je karretje te spannen.
Naast het evenwichtig omgaan met mensen, voorvallen en emoties is de Stoïcijn maatschappelijk betrokken. Je kan de maatschappij niet veranderen, omdat het meeste buiten je controle valt, maar je kunt wel de condities scheppen – door je houding en instelling – en daarmee positief bijdragen.
Geef, draag bij, geef van jezelf zonder jezelf weg te cijferen en verwacht geen directe tegenprestatie. Die komt wel en soms uit een onverwachte hoek. Het boek “Give and Take” van Adam Grant legt dit ‘karma’ principe op een Westerse manier uit.
De volmaakte wijsgeer

De “volmaakte” Stoïcijn bestaat niet. Iedereen schiet wel eens uit zijn slof, als er te veel tegelijk op je afkomen. Perfectie is onbereikbaar.
Je mag een ideaal als voorbeeld gebruiken, maar niet als een einddoel dat voor altijd onbereikbaar blijft. Dat geeft frustraties. Een Stoïcijn wil rustig van het leven genieten zonder frustraties. Een aanhanger van het Epicurisme maakt daar een uitgangspunt van terwijl het voor een Stoïcijn een resultante is.
Conclusie
Het toepassen van Stoïcijnse principes is een gids en kompas naar een meer evenwichtig leven. Het geeft geen einddoel aan, maar een proces, een manier van interpreteren wat er in je geest en om je heen gebeurt. Het is aan te raden om je dagelijks bewust te zijn van je levenshouding, bijvoorbeeld door erover te schrijven in een persoonlijk journaal.
Het Stoïcisme is een praktische filosofie voor iedereen en elke dag. Het is voor winkeliers, artsen, metselaars, professoren, huisvrouwen, bureauwerkers en vrachtwagenchauffeurs. Door de principes toe te passen en stap voor stap in je leven te integreren, brengt het evenwicht en geluk in je leven, zonder dat externe omstandigheden die gevoelens beïnvloeden.
Een Stoïcijn is beslist geen ‘binnenvetter’, zoals een stoïcijnse blogger ooit schreef. Een goede Stoïcijn kropt gevoelens en gedachten niet op, maar herkent en erkent ze door ze een plaats te geven en te onderscheiden naar zaken waar je wel of geen beheersing over hebt. Vervolgens handel je overeenkomstig en niet gedreven door een emotie die je ratio aantast.
Van buiten kalm en ‘onverstoorbaar’, omdat externe factoren je geest niet verstoren. Door die kalmte kan je gelijkmoedig en tevreden genieten van de mooie dingen in je leven, ze waarderen en er blij – maar niet uitgelaten – om zijn. Ach, waarom niet uitgelaten… een Stoïcijn is ook maar een mens.
Lezen, denken, doen!
Wil je meer lezen over het Stoïcisme? Zie het Stoicism Today blog. Ryan Holiday’s boeken, The Obstacle Is the Way en Ego Is the Enemy, beschrijven Stoïcijnse principes. The Happiness Hypothesis van Jonathan Haidt koppelt oude wijsheden aan moderne wetenschappelijke inzichten uit psychologie en neurologie.
Erover lezen is de eerste stap. Als je de leringen accepteert als voorbeelden van gezond denken, dan kan je ze in je leven toepassen. Daarmee kan je genieten van de rust die het Stoïcisme je geeft.
Probeer je nieuwe instelling en het effect dat het op je heeft, uit te leggen aan anderen. Doorgeven wat je geleerd hebt verdiept je eigen begrip ervan. Pas op dat je niet belerend overkomt, geeft aan dat het voor jou werkt.