Het helpende gesprek – Gerard Egan

Een goed gesprek helpt als je worstelt met problemen. Zoek een ‘echte’ vriend of een vertrouwenspersoon om met je te praten en mee te denken.

Mannen zoeken vaak naar oplossingen in een gesprek, maar staan vervolgens voor de uitdaging van de uitvoering. Vrouwen zoeken meer naar validatie van hun gevoelens, maar hebben herhaling van de erkenning nodig om consequenties te trekken. Althans… volgens John White in zijn Mars/Venus boek).

Het gevaar van een ‘helpend gesprek’ is dat je om de problemen heen draait en niet tot zelfbewustzijn of oplossingen komt. Dat kan omdat je teveel tijd besteed aan symptomen van het probleem in plaats van grondoorzaken.
Ook kan de ‘helper’ te snel oplossingen aandragen in de trant van “Heb ik ook gehad… simpel oplossen met …”. Maar de ene persoon is de ander niet en oplossingen zijn niet zomaar uit te wisselen.

Met empathie is het ook oppassen. Je moet als ‘helper’ niet meegesleurd worden in de emotionele toestand van de ander. Medelijden (“Ach gut…”) is niet productief en empathie (“Oh wat vreselijk”) is een poging om je in te leven in de emoties van een ander. Compassie (“Dat moet heel moeilijk voor je zijn”) toont begrip voor de gevoelens en de situatie van de ander zonder oordelen uit te spreken.

Professor Gerard Egan is de auteur van het lijvige boek “The Skilled Helper’. Sinds 1973 is het in 11 edities steeds verder uitgebouwd tot een gezaghebbend naslagwerk voor o.a. therapeuten. Het bevat zijn praktijkervaring en het is de basis van cursussen die hij jarenlang aan universiteiten heeft gegeven. Zijn aanpak beschrijft een structuur voor een effectief raamwerk voor het leiden van helpende gesprekken.
Het boek ‘The Helping Conversation’ schreef Egan samen met Andrew Bailey als een praktische samenvatting van de principes van een goed en helpend gesprek.

Echt helpen tijdens een goed gesprek

Communiceren met anderen helpt vaak om onze gedachten te ordenen. In het gesprek met de ander zoek je samen naar validatie van je gevoelens en mogelijke oplossingen of in ieder geval een manier om verder te gaan.

Als je gevraagd wordt om te helpen met nadenken, dan ligt het voor de hand om oplossingen aan te dragen. Zoals in de vorige nieuwsbrief is geadviseerd, kan je dat beter niet doen! Anderen vragen je soms smekend “Wat moet ik !@#$%^nu doen!?”. Train jezelf om geen specifieke adviezen te geven! Dat is aanmatigend en adviezen die verkeerd uitpakken verstoren de relatie met de ander. Ze kunnen het (mentale) probleem van de ander bagatelliseren of je hebt de pretentie dat je het allemaal beter weet.

Om mensen daadwerkelijk te helpen, is het beter om open vragen te stellen. Vraag bv. “Waarom denk je dat?” of “Wat is het belangrijkst voor jou in die afwegingen die je kan maken?“. Spreek geen oordeel uit maar geef de ander een leidraad om het bos te zien in de wirwar van bomen (problemen en keuzes).

Het vereist kennis en ervaring om dat soort inzichtelijke gesprekken in goede banen te leiden. Een raamwerk voor “Helpende Conversaties” kan een goede steun zijn voor iedereen die formeel (therapeuten en leidinggevenden) en informeel (vrienden en vertrouwenspersonen) gevraagd wordt voor een ‘goed gesprek’.

Aanpak van helpen met (laten) nadenken

Gerard Egan heeft op basis van langdurige ervaring een model of raamwerk (leidraad) opgesteld om stapsgewijs naar constructieve resultaten toe te werken. Maar het is geen keurslijf dat je slaafs toe kan passen.

Elk gesprek, elk onderwerp en elke combinatie van gesprekspartners is anders. In sommige situaties zal je veel tijd moeten besteden aan specifieke stappen om helderheid te krijgen. Soms geeft de definitie van hetgeen waar je mee worstelt vanzelf mogelijkheden en oplossingen.

Het raamwerk geeft focus op een verantwoorde volgorde van vragen. Het heeft geen zin om met iemand te brainstormen over oplossingen terwijl de probleemstelling en mogelijkheden nog niet voldoende uitgediept zijn. In sommige situaties kunnen stappen een kwestie van minuten zijn terwijl ze bij andere gelegenheden veel tijd vergen.

Sommige onderwerpen hebben een grotere emotionele lading of context waar je terdege rekening mee moet houden. Dan kunnen de eerste stappen een mijnenveld zijn waarbij je voorzichtig af moet tasten wat er speelt.

Het model is een leidraad voor zowel de helper als degene die hulp nodig heeft (met nadenken, afwegingen maken, prioriteiten stellen en beslissingen onderbouwen). Resultaten zijn niet te garanderen maar de kans op succes is wel hoger met dit beproefde raamwerk.

Aan het werk

De Helpende Conversatie kent een aantal fasen en ingangen.

• Verticaal is de indeling Huidig, Voorkeur en Doel.
• Horizontaal zijn de ingangen Definitie, Onderzoek en de Focus.

Het raamwerk voor het gesprek ziet er als volgt uit:

Kolom 1: Het huidige plaatje, wat zit momenteel dwars?

Stap 1. Het eigen verhaal

Wat is mijn verhaal? Wat vertel ik mijzelf? Wat gebeurt er in mijn leven? Wat bevalt mij er niet aan en waar ontbreekt het aan?
Het is subjectief maar het is een persoonlijke beleving. Respecteer die ervaring.

Stap 2. Het echte verhaal

Wat is mijn echte verhaal? Wat zie ik niet of wil ik niet zien, wat vermijd ik? Wat herken/erken ik niet over mijzelf en mijn situatie?
Omschrijf een meer objectieve en zelf-kritische ervaring, zonder te oordelen.

Stap 3: Het juiste verhaal

Wat is mijn verhaal als ik eerlijk over mezelf ben en rekening houdt met de context van anderen? Waar moet ik aan werken? Welke problemen, als ik ze aankaart, geven mij het resultaat dat ik wil? Waar ligt de beste waarde?

De waarheid ligt meestal in het midden maar het is goed om te proberen de essentie van de problemen zelf in te zien. Los van vermoedens en aannames zoals slechte bedoelingen van derden, ego’s even opzij geschoven, etc.

Kolom 2: Wat is nodig of gewenst in plaats van wat er nu is?

Stap 4: Welke opties en mogelijkheden zijn er?

Wat zijn de mogelijkheden voor een betere toekomst? Wat zijn mijn meest noodzakelijke behoeftes en wensen? Hoe wil ik dat mijn leven er uit ziet?

Stap 5: Welke redenen zijn er (motivatie)?

Zijn mijn gekozen opties haalbaar en motiverend? Hoe voel ik de verplichting (in mijn eigen belang) om ze uit te voeren? Zijn echte prikkels (intrinsieke motivatie) de drijfveren van mijn keuzes of wordt ik (extrinsiek) aangestuurd?

Stap 6: Welke doelen kan je stellen?

Hoe zet ik wenselijke en realistische mogelijkheden om in een haalbare agenda? Zijn de doelen van mijn veranderingsplan specifiek genoeg om actie te (blijven) ondernemen? En hebben die doelen voldoende invloed?

Kolom 3: Het doel – wat moet er gebeuren (wat moet ik doen)?

Stap 7: Wat is de mogelijk strategie?

Wat zijn een aantal van de mogelijke strategieën om mijn gewenste resultaten te bereiken. Heb ik goed nagedacht over al de verschillende manieren om doelen na te streven?

Stap 8: Wat is de beste strategie?

Welke strategieën passen het beste bij mij, vooral nu ik het probleem en de context beter begrijp?

Stap 9: Welk Actieplan?

Hoe zet ik de best passende strategieën om in acties? Welke ondersteuning en middelen heb ik nodig? Is mijn plan flexibel genoeg?

Raamwerk en ijsbrekers

Afhankelijk van het onderwerp lopen sommige stappen van het model soepel en andere soms stroef. Ook bij essentieel dezelfde problemen met andere personen kan het gesprek heel anders verlopen. Bij complexere situaties en veel ‘oud zeer’ kan het meerdere sessies vergen om het model geduldig door te werken. Bedenktijd tussen stappen en fasen kan helpen.

Een heel belangrijke vraag die vreemd genoeg het meest kan losmaken bij vrijwel alle stappen is “En wat nog meer?”. Als iemand al een waslijst aan zaken heeft opgesomd dan komt met zo’n onschuldig lijkende vraag nog wat naar boven dat fundamenteel blijkt voor het doorgronden van de basis van het probleem. Herhalen…”Is er nog iets wat je kan bedenken?”.

De tweede ‘ijsbreker’ is de vraag “En als dat nu eens niet waar is, wat maakt dat dan mogelijk?”. Mensen hebben nu eenmaal de gewoonte om negatieve zaken uit te vergroten. Ze vinden zichzelf (en anderen) te jong of te oud, te dun of te dik, te dom of te slim, te zwak of te sterk, etc. Daarin maken ze ook nog eens de denkfout dat ze aannemen dat anderen zo over hen denken.
Veroordeel deze denkfouten niet maar stel de vraag: “En als ‘die belemmering’ nu eens geen rol speelt om te doen/bereiken wat je wilt, wat maakt dat dan mogelijk?”. Dan kunnen ze ineens een doorbraak doormaken die barrières slecht. Soms is het nodig om de vraag een aantal malen te stellen, niet te indringend maar met geduld, voordat de doorbraak komt. Niet ‘de aanhouder wint’… maar help de ander om te winnen.

Zonder raamwerk?

Zonder een raamwerk als de ‘Helpende Conversatie’ komen sommigen er ook wel uit. Ervaring in moeilijke gesprekken helpt. Zowel de integriteit van je eigen karakter als een open persoonlijkheid maken een enorm verschil. Maar voor de meesten van ons is het raamwerk een goede manier om veel effectiever te zijn in het voeren van deze gesprekken. Daarmee bewijzen ze een grote dienst aan de mensen die worstelen met hun problemen.

Er zijn hopelijk mensen in je leven waarvan je kan zeggen “Als ik met haar/hem heb gesproken dan kan ik de wereld weer aan!”. Dat is geweldig! Maar ga er eens van uit dat je zelf ook zo iemand voor anderen kan zijn! Dat is toch prachtig!

Leren helpen

De lessen van een ervaren helper als Gerard Egan kunnen een effectieve rol spelen bij het kanaliseren van helpende gesprekken. Begrijpend en empatisch doen bij praten over problemen lost de situatie zelden op. Mensen zelf een probleem laten doorwerken is veel duurzamer. Alleen al de acceptatie van een ‘zelf gevonden’ koers voorwaarts is vele malen hoger dan het meest goedbedoelde advies.

Denk je dat het te moeilijk voor je is om anderen op deze gestructureerde wijze te helpen? Let wel dat het een ‘raamwerk’ is, niet meer dan een kader die het organische verloop van een goed gesprek aangeeft. Het is gebaseerd op decennia ervaring van Gerard Egan. Naarmate je ervaring krijgt in het toepassen ervan kan je leren om het flexibel toe te passen.

Wat voorop staat is de integriteit waarmee je anderen wilt helpen. Daadwerkelijk helpen om een weg vooruit en uit te problemen te vinden. Absoluut respect voor de ander en NUL ego bij de helper in de conversatie staat bij die integriteit voorop.
De Helpende Conversatie is geen trucje maar een voorrecht om samen met een ander mens op basis van vertrouwen en respect door te mogen lopen.

Zie ook de boeken van Nancy Klein, Time to think (en ‘More time to think’). Help mensen om voor zichzelf na te denken en tot conclusies te komen door de juiste (en soms indringende en inzichtvolle vragen) te stellen. Probeer niet voor anderen te denken, je hebt doorgaans al moeite genoeg om voor jezelf te denken!